Μπροστά στο Εικοσιένα

Στην αυτοβιογραφία του ο Αμερικανός φιλόσοφος Έμερσον (1803-1882) βάζει τη Φύση να του λέει: «Μην πιστεύεις καθόλου στα περασμένα· σου δίνω τον κόσμο καινούργιο… Σε ώρες σχόλης σκέπτεσαι πως πίσω σου υπάρχει αρκετή ιστορία, αρκετή λογοτεχνία και αρκετή επιστήμη, ικανές να εξαντλήσουν τη σκέψη σου και να προδιαγράψουν το μέλλον σου και κάθε μέλλον. Στις ώρες της διαύγειας θα δεις, ότι ούτε μια γραμμή γράφτηκε ακόμα». Η ρομαντική του διάθεση οδηγεί τον Έμερσον να τον ίση στο έπακρο τη δημιουργικότητα και την ευθύνη του εγώ, του σοφού- που πρέπει στις ώρες της διαύγειας να βλέπει καθαρά, ότι τίποτε δεν έγινε ακόμα και υπέρτατο χρέος του να θεωρεί να αρχίζει από την αρχή, να ξαναρχίζει την ιστορία του ανθρώπου. Δε χωρεί αμφιβολία ότι ως προς το σημείο τούτο έχει δίκιο ο Έμερσον. Έχει δίκιο με το νόημα, ότι χωρίς την πίστη και τη συναίσθηση ότι υπάρχει πάντα χώρος για πρωτότυπη δημιουργία, χωρίς την πίστη ότι κάθε γενεά μπορεί, πρέπει να μπορεί να ζει με το δικό της τρόπο, τόνο και πνεύμα, τη ζωή της, να δίνει στην εποχή της μια ουσία δική της, που αυτή να την εκφράζει και να μετρά την άξια της· χωρίς αυτήν δεν οδηγείται ο άνθρωπος σε νέες πραγματώσεις, δεν γράφεται ιστορία. Δε σημαίνουν όμως αυτά, όπως φαίνεται να πιστεύει ο Έμερσον, ότι για τη δική της δημιουργία κάθε γενεά, κάθε άνθρωπος πρέπει να αποκόψει κάθε δεσμό με το παρελθόν, να αρνηθεί κάθε τι που έγινε και να θεωρήσει τον εαυτό του απόλυτη αφετηρία. Είτε το θέλουμε είτε όχι, η ιστορία, ας είναι ανεπίστροφη στη φορά της, ας μην προδιαγράφει το μέλλον, συνεχίζεται στο παρόν και διαιωνίζεται κατά κάποιο τρόπο στο μέλλον. Είναι η ιστορία μια συνεχής προς το μέλλον προωθητική πορεία, που εδράζεται στο παρελθόν και πραγματοποιείται, γράφεται μέσα στο παρόν. Κι αφού έτσι είναι, μόνο η καθαρή γνώση του τί έγινε, η σωστή δηλαδή σύνδεση με το παρελθόν, εξασφαλίζει την απαραίτητη διαύγεια που ζητά ο Έμερσον, εκείνη που θα εδράζεται στην ορθή αποτίμηση του παρελθόντος και θα επιστρατεύει τις δυνάμεις του ψυχικού κόσμου για τις νέες δημιουργίες.

Ποιός είναι λοιπόν ο βαθύς, ο πηγαίος θα έλεγα, ο ουσιαστικός δεσμός που μας δένει με το ’21, που αποτελεί την καθαρή γνώση, γι’ αυτό και τη σωστή αποτίμησή του; Δεν είναι άλλος βέβαια από εκείνον που με επιγραμματικότητα περιέχει το έμβλημα των αγωνιστών που ύψωσαν τη σημαία του αγώνα «για του Χριστού την Πίστη την Αγία, για της Πατρίδας την Ελευθερία». Γι’ αυτά τα δύο· γι’ αυτά που κάθε άνθρωπος αγωνίζεται να μορφοποιήσει, να πραγματώσει μέσα του όσο το δυνατόν βαθύτερα, υψηλότερα, ωραιότερα και που την ίδια ώρα που τα πραγματώνει, και κάθε στιγμή που τα ζει, όσο υψηλά και βαθιά, συναισθάνεται πόσο φτωχός είναι απέναντι στον απροσμέτρητο, το δικό τους τον πλούτο. Αυτό το έμβλημα εκφράζει την ουσία του ’21 και αυτό αποτελεί τον σωστό δεσμό του Έθνους μαζί του· γύρω στο έμβλημα αυτό υφαίνεται όλος ο αγώνας και καθαρό λάμπει πάντα στο βάθος, παρά τα λάθη, τις αδυναμίες και τις μικρότητες ακόμα ορισμένων αγωνιστών. Για τούτο όσες φορές ο καθένας μας, η ψυχή του Έθνους στρέφεται στο ’21 και στέκεται μπροστά του και το ζει, χαίρεται την πραγμάτωση του Έλληνα ανθρώπου σε μια από τις ουσιαστικές και υψηλές του μορφές. Βασικό χαρακτηριστικό του ελληνικού πνεύματος είναι να πραγματώνει τον εαυτό του δένοντας σφιχτά το εθνικό με το αιώνια ανθρώπινο, ταυτίζοντας θα έλεγα το εθνικό με το ανθρώπινο, με άλλα λόγια να θεμελιώνει και να οικοδομεί πάνω στην ακριβή ουσία του ανθρώπου τον Έλληνα άνθρωπο. Αυτό κάνει το ’21 που αγωνίζεται για τη θρησκεία και την Πατρίδα, που τη βλέπει ενσάρκωση της Ελευθερίας, για δύο ιδανικά που όταν και όσο τα πραγματώνει κάθε άνθρωπος, γίνεται άνθρωπος. Αυτά τον μετρούν. Ας μην ξεχνούμε ότι οιστρηλατημένος από αυτή την παρουσία της ελληνικής ψυχής του ’21 μπόρεσε ο μεγάλος ψάλτης της να δει την Ελευθερία όλη φως, όλη λάμψη η ίδια· φως και λάμψη να σκορπά σε όλα γύρω της.

Δεν πιστεύω πως η εποχή μας είναι χωρίς ιδανικά, χωρίς αξίες. Δεν έπαψαν η Θρησκεία, η Πατρίδα, η Ελευθερία να είναι ιδανικά. Όλα τα έχομε και μας καλούν, ίδια στο βάθος, να τα πραγματώσουμε και μείς με τη σειρά μας, να τους δώσουμε σάρκα και οστά, να τους δώσουμε την ψυχή μας, να τα συλλάβουμε βαθύτερα.

Κάθε φορά που αυτό κάνουμε, ας είμαστε βέβαιοι, ζει μέσα μας το καθαρό πνεύμα του ’21.

Β.Μ.ΤΑΤΑΚΗΣ