Διαταραχές του ύπνου και καρδιοπάθειες.

Από την αρχαιότητα στην Ελλάδα ο ύπνος είχε θεοποιηθεί και είχε αποτελέσει έμπνευση για τις τέχνες και τις επιστήμες. Τελευταία, η ιατρική έχει ασχοληθεί με τον ύπνο σημαντικά και έχουν γίνει πολλές πρόοδοι. Έτσι, πολλοί μύθοι για τον ύπνο κατερρίφθησαν, όπως: 1) Μερικοί δεν κοιμούνται ποτέ. 2) Το ροχαλητό της νύχτας σημαίνει ότι είχες ένα καλό ύπνο. 3) Η λύση πολύπλοκων προβλημάτων, όπως μαθηματικές πράξεις, μπορούν να γίνουν κατά τον ύπνο, 4) Τα όνειρα διαρκούν μόνο μερικά λεπτά κ.α.

Ο ύπνος είναι τόσο αναγκαίος και συχνά παραπονούμαστε όταν μας λείπει ή ποιοτικά δεν μας ξεκουράζει. Η αϋπνία ανεβάζει πολύ ψηλά το συνολικό κόστος της υγείας, πράγμα ανυπόφορο, ειδικά αυτές τις μέρες με την οικονομική κρίση. Εντούτοις δεν ασχολούμαστε πολύ με το θέμα του ύπνου παρόλο ότι το ένα τρίτο του χρόνου της ζωής μας το περνάμε κοιμούμενοι.

Για να γίνει κατανοητό το πρόβλημα αναφέρουμε μερικά ενδιαφέροντα παγκόσμια στατιστικά στοιχεία, χωρίς αυτά να είναι Greek statistics! Κάποια περίοδο της ζωής του ο ένας στους δύο ενήλικες αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ύπνου. Η κατάσταση αυτή αποδίδεται κυρίως στο σύγχρονο τρόπο ζωής, καθώς σήμερα κοιμόμαστε 20% λιγότερο σε σχέση με τους προγόνους μας πριν 100 χρόνια. Συχνή είναι η οξεία έλλειψη ύπνου, δηλαδή να μην μπορείς να κοιμηθείς επί 24 συνεχείς ώρες ή περισσότερο και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι γιατροί με τις εφημερίες τους. Χρόνια είναι η αϋπνία, όταν ο νυχτερινός ύπνος διαρκεί λιγότερο από 7 ώρες. Αυτή συχνότερα εμφανίζεται σε γυναίκες, ανέργους, εργένηδες, εργαζόμενους που εργάζονται σε βάρδιες και σε ηλικιωμένους άνω των 65 ετών. Τέλος υπάρχουν και τα όνειρα, τα οποία απασχολούν το 5-15% της ζωής μας.

Ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός για τη ζωή μας, αν και δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως ο βιολογικός του ρόλος. Πολλά καλά προσφέρει ο ύπνος λέει η Επιστήμη: 1) Επιτρέπει την επιστροφή στην ισορροπία του οργανισμού μετά από φυσική, συναισθηματική και πνευματική εργασία. 2)Αποθηκεύει ενέργεια αυξάνοντας τις εφεδρείες για προστασία της υγείας. 3)Αποκαθιστά τις βλάβες που υφίστανται τα κύτταρα από τα υποπροϊόντα του μεταβολισμού. Oι άνθρωποι αλλά και τα ζώα, όταν χάνουν μέρος του ύπνου τους έχουν ανάγκη να το αναπληρώσουν με περισσότερο ύπνο, σαν αυτό να είναι είδος χρέους.

Ως προς τις διαταραχές του ύπνου, αυτές διακρίνονται από τις πιο ελαφρές, όπως το απλό ροχαλητό ή τα «ανήσυχα πόδια», μέχρι τις πιο βαριές, όπως η ναρκοληψία, οι παρααϋπνίες με υπνοβασία και το πολύ συχνό Σύνδρομο Υπνικής – Άπνοιας.

1) Ροχαλητό: Πολλές φορές ο ύπνος συνοδεύεται από το δυσάρεστο αυτό θορυβώδη ήχο. Ο άνθρωπος ρέγχει και αυτό είναι τόσο ενοχλητικό που έχει αποτελέσει αιτία διαζυγίου. Πέρα όμως από τις εντυπώσεις το ροχαλητό, το οποίο προκαλείται από δονήσεις της μαλθακής υπερώας στον ουρανίσκο προς τα πίσω και του φάρυγγα κατά τη διάρκεια του ύπνου, μειώνει σημαντικά την ποιότητά του. Το ροχαλητό μπορεί να οφείλεται σε ανωμαλίες της μύτης ή του φάρυγγα, π.χ.  διάφραγμα ή αμυγδαλές, σε παχυσαρκία ή μεγάλη ηλικία κ.ά. Παρατηρείται στο 25% των ανδρών και το 10% των γυναικών, με τους παχύσαρκους να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να το παρουσιάσουν. Λόγω του κακού ύπνου από τους ρέγχοντες παχύσαρκους, ποσοστό 2-4% παρουσιάζουν υπνηλία κατά την ημέρα. Οι τελευταίοι μπορεί να ενταχθούν στους πάσχοντες από Σύνδρομο Υπνικής-Άπνοιας. Δυστυχώς και τα παιδιά παρουσιάζουν αυτή τη διαταραχή. Ποσοστό μέχρι 3% των παιδιών ηλικίας έως 9 ετών πάσχουν από το σύνδρομο αυτό, όπως αναφέρεται σε πρόσφατη μελέτη. Σ’ αυτή οι ερευνητές ανέλυσαν τα πρωινά ούρα και διαπίστωσαν ότι τρεις πρωτεΐνες υπήρχαν σε αυξημένα επίπεδα σε παιδιά με άπνοια. Δηλαδή τα επικίνδυνο ροχαλητό μπορεί να φανεί στα… ούρα! Επίσης οι ρέγχοντες εμφανίζουν υπέρταση δύο φορές συχνότερα σε σχέση με τους ήρεμους.

2) Στο Σύνδρομο Υπνικής-Άπνοιας βασική αιτία είναι απόφραξη στις ανώτερες αναπνευστικές οδούς κατά τον ύπνο, δηλαδή φάρυγγα, τραχεία, βρόγχους, η οποία αποδίδεται σε ανατομικούς και νευρομυϊκούς παράγοντες. Εκείνοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και εμφανίζονται όταν υπάρχουν άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως η παχυσαρκία, η μειωμένη άσκηση, το κάπνισμα, το αλκοόλ, λήψη ηρεμιστικών φαρμάκων. Έτσι προκαλούνται διακοπές της αναπνοής κατά τον ύπνο για αρκετά δευτερόλεπτα, τα οποία μπορεί να υπερβούν και τα 30. Στις απνοϊκές αυτές κρίσεις ελαττώνεται η οξυγόνωση του αίματος και ο ασθενής συχνά ξυπνάει με τάση προς διούρηση- νυκτουρία. Την επόμενη ήμερα, λόγω του κακού ύπνου, ο πάσχων έχει υπνηλία, κακοκεφιά και συχνά πονοκεφάλους. Αυτά προκαλούν κακή απόδοση στην εργασία και είναι αιτία πολλών εργατικών και τροχαίων ατυχημάτων λόγω μικροΰπνου κατά την οδήγηση. Άλλα συμπτώματα είναι τα νευροψυχιατρικά με τινάγματα, εφιδρώσεις, εφιάλτες, διαταραχές μνήμης, αδυναμία συγκέντρωσης, κατάθλιψη, χρόνια κόπωση, μειωμένη απόδοση στην εργασία, και ανικανότητα.

Το Σύνδρομο Υπνικής – Άπνοιας είναι συχνό στο γενικό πληθυσμό αν και γενικά υποδιαγιγνώσκεται. Απαντά συχνότερα στους άνδρες ηλικίας άνω των 50 ετών σε ποσοστό 9%, και μάλιστα σε καπνιστές και υπέρβαρους ή πάσχοντες από Μεταβολικό Σύνδρομο. Στους τελευταίους μπορεί να φθάσει σε υψηλά ποσοστά, 80%. Οι  γυναίκες προσβάλλονται σε μικρότερο ποσοστό και περισσότερο σε ορισμένες φάσεις της ζωής τους όπως  είναι η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση. Στα μικρά παιδιά και τους εφήβους συχνή αιτία είναι οι υπερτροφικές αμυγδαλές. Στο Σύνδρομο της Υπνικής-Άπνοιας ενοχοποιείται και η κληρονομικότητα με πάθηση ενδοκρινούς αδένα.

Χρήσιμη και προστατευτική είναι η καλή ωτορινολαρυγγολογική εξέταση για τον εντοπισμό ανατομικών και λειτουργικών ανωμαλιών από εκείνες που έχουμε αναφέρει για τις αμυγδαλές, τη μεγάλη σταφυλή, τη μαλθακή υπερώα, σκολίωση του ρινικού διαφράγματος κ.ά., όπου μπορεί να γίνει σχετική χειρουργική επέμβαση προς διόρθωση του προβλήματος. Στο σύνδρομο αυτό μπορεί να μετέχει και ο βραχύς, παχύς λαιμός.

Η διάγνωση είναι σχετικά εύκολη από την κλινική εικόνα και τους προδιαθεσικούς παράγοντες.

Πέραν αυτών των συμπτωμάτων το Σύνδρομο Υπνικής-Άπνοιας μπορεί να προκαλέσει καρδιαγγειακές και άλλες παθήσεις ή να επιδεινώσει υπάρχουσες με κύρια αιτία θανάτου τα καρδιαγγειακά. Η αρτηριακή υπέρταση είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και συχνά αυτή θεραπεύεται, εφ’ όσον θεραπευθεί το Σύνδρομο Υπνικής-Άπνοιας. Εδώ η υπέρταση ενίοτε μετέχει σε εμφάνιση εγκεφαλικών επεισοδίων. Η υπέρταση μπορεί να συνοδεύει το 80-90% των πασχόντων. Η στεφανιαία νόσος με ισχαιμία ή έμφραγμα μυοκαρδίου εμφανίζεται σε ποσοστό 30% περίπου, καθώς και καρδιακή ανεπάρκεια. Συχνότερες είναι οι αρρυθμίες, συνηθέστερα αθώες, μπορεί όμως να είναι κρίσεις κολπικής μαρμαρυγής αλλά και σοβαρές, επικίνδυνες κοιλιακές αρρυθμίες. Εδώ σε ορισμένες περιπτώσεις παρουσιάζεται αιφνίδιος θάνατος. Το ποσοστό θνησιμότητας σε 5 χρόνια, μετά τη διαπίστωση του Συνδρόμου Υπνικής-Άπνοιας, υπερβαίνει το 10% και εξαρτάται από τη βαρύτητα των διαταραχών της αναπνοής.

Ευτυχώς το Σύνδρομο Υπνικης-Άπνοιας θεραπεύεται, ώστε να προλαμβάνονται πολλά από τα παραπάνω. Ο πλέον πρακτικός τρόπος είναι η χρήση της ρινικής μάσκας με συνεχή θετική πίεση-CPAP, ώστε να αερίζονται-οξυγονώνονται κανονικά οι πνεύμονες και το αίμα σε όλη τη διάρκεια του ύπνου. Έτσι δεν έχουμε υπέρταση ούτε αρρυθμίες ή άλλα προβλήματα και ο άνθρωπος την ημέρα αισθάνεται ακμαίος και παραγωγικός στην εργασία του. Πρόβλημα υπάρχει εάν ο πάσχων δεν ανέχεται το CPAP. Αρκετοί βελτιώνονται με τη βοήθεια χειρουργικής επέμβασης στο ρινικό διάφραγμα, τη μαλακή υπερώα ή το φάρυγγα-αμυγδαλές ενώ στους παχύσαρκους με μεταβολικό σύνδρομο και δυσκολία στην αναπνοή χρειάζεται πολλή επιμονή στην υγιεινή διατροφή για απώλεια βάρους.

Είναι, λοιπόν, προλήψιμες και αναστρέψιμες οι διάφορες επιπλοκές του Συνδρόμου Υπνικής-Απνοιας, όταν αντιμετωπίζεται σωστά ο πάσχων ώστε να παύσει αυτό το σύνδρομο το οποίο παλαιότερα ήταν γνωστό ως σύνδρομο Pickwick. Η θεραπεία αυτή μοιάζει με «γύρισμα στη ζωή», όπως αναφέρει σχετικά ο Κάρολος Ντί­κενς το 1835.

(Δ.Τσαγκαδόπουλος, Διευθυντής Καρδιολογικού τμήματος Νοσ. «Σωτηρία».Περιοδικό «Στους ρυθμούς της καρδιάς», τ. 215)