Μύθοι… εν ψυχρώ

Καταστάσεις που εμφανίζονται στο σώμα μας όταν το θερμόμετρο πέσει χαμηλά.

Του Α. ΓΑΛΔΑΡΑ

Από τους 79 γερμανούς στρατιώτες που όταν το πλοίο τους βούλιαξε βρέθηκαν στο νερό, έξω από τις νορβηγικές ακτές, σε μια θερμοκρασία λίγο πιο κάτω από το μηδέν, αν και όλοι ανασύρθηκαν ζωντανοί, όσοι είχαν βγάλει τα ρούχα τους και βρέθηκαν να κολυμπούν γυμνοί, αυτοί τελικά δεν τα έβγαλαν πέρα. Πέθαναν επάνω στο ναυαγοσωστικό πλοίο προτού καν φθάσουν στην ακτή. Πρώτα έπεσαν θύματα μιας παρόρμησης του οργανισμού που οφείλεται είτε σε βλάβη του υποθαλάμου που ρυθμίζει από τον εγκέφαλο τη θερμοκρασία είτε σε χαλάρωση των περιφερειακών αγγείων. Τότε δίδεται μια εντολή στο σώμα, όταν βρεθεί σε συνθήκες φοβερού κρύου, να στείλει την πρώτη στιγμή μια ποσότητα θερμού αίματος στα άκρα μήπως και μετριαστεί αυτό το δυσάρεστο αίσθημα ψύχους. Αυτό σε κάνει να τα χάνεις, νομίζεις ότι καίγεσαι και θέλεις να ξεκουμπώσεις κουμπιά, να βγάλεις ρούχα από επάνω σου με απώλεια ακόμη περισσότερης θερμότητας.

Οι γιατροί το ξέρουν ότι θα βρουν ανθρώπους στο κρύο νερό να έχουν πέσει θύματα αυτού που ονομάστηκε «paradoxical undressing» (= παράδοξο ξεγύμνωμα). Οταν λοιπόν αυτοί οι γυμνοί στρατιώτες ντύθηκαν με ζεστά ρούχα και κάθησαν δίπλα στη σόμπα, ένας ένας σταμάτησαν να μιλούν και καθώς το κρύο αίμα άρχισε από τα άκρα να πηγαίνει προς το κέντρο και να φθάνει στην καρδιά, έκλεισαν ήσυχα τα μάτια τους για πάντα.

Ψυχρή λογική

Το κρύο για να το αντιμετωπίσεις χρειάζεται γνώση, δανεισμένη από άλλες σωματικές εμπειρίες. Τρέμουμε, συνήθως άθελά μας, γιατί οι μύες του σώματος παίρνουν εντολή από τα νεύρα ώστε τα μυϊκά κύτταρα να αυξήσουν τη δραστηριότητά τους, παράγοντας έτσι θερμότητα. Χαμηλή πίεση, λίγοι σφυγμοί και στη συνέχεια δυσκολία ακόμη και στην ομιλία, υπνηλία, δείχνουν ότι το κρύο αρχίζει να επηρεάζει σοβαρά τον οργανισμό χωρίς πλέον και ο ίδιος να το καταλαβαίνει. Υπάρχουν μάλιστα και θερμόμετρα που έχουν ενδείξεις και κάτω από τους 35 βαθμούς Κελσίου, διότι εκεί αρχίζει η υποθερμία, για να φαίνεται σε τι κατάσταση ακριβώς έχει φθάσει το σώμα. Αν προλάβαμε και η θερμοκρασία είναι ακόμη ανάμεσα στους 32 και 35,5 βαθμούς Κελσίου τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο άνθρωπος θα επανέλθει σώος και οι σωματικές του λειτουργίες δεν θα έχουν υποστεί μόνιμες βλάβες. Από 26,5 βαθμούς Κελσίου ως λίγο πιο κάτω από τους 32 επανακάμπτει αλλά θα αργήσει μάλλον το σώμα να λειτουργήσει ξανά σωστά σε όλα. Κάτω από 26,5 βαθμούς Κελσίου τα πράγματα είναι δύσκολα για μια επαναφορά και οι μόνιμες βλάβες πολύ πιθανές.

Κόντρα όμως στη λογική μας, όσο πιο σοβαρή υποθερμία παρουσιάζει κάποιος τόσο πιο αργά πρέπει να έλθει σε επαφή με μια πηγή υψηλής θερμοκρασίας. Του δίνουμε, αν μπορεί, να πιει κάτι ζεστό με ζάχαρη ή μέλι, τοποθετούμε θερμά αλλά όχι υγρά πανιά ή αν βρισκόμαστε στο ύπαιθρο με φωτιά, ζεστές πέτρες, στις μασχάλες και στο υπογάστριο, όχι όμως στα χέρια και στα πόδια, ούτε εντριβές κάνουμε στα άκρα διότι αν υπάρχει κρυοπάγημα (με πρήξιμο και αλλαγή στο χρώμα του δέρματος) όλα θα γίνουν χειρότερα.

Ποτέ αλκοόλ!

Και προ πάντων, κάνει λάθος όποιος πιστεύει ότι: «το αλκοόλ πολεμάει το κρύο». Το αντίθετο εντελώς. Σε μεγάλες μάλιστα ποσότητες εκτός του ότι φέρνει μια ανεπιθύμητη αραίωση του αίματος λειτουργεί σαν διασταλτικό των αγγείων, επιτρέπει στο αίμα να ρέει πιο πολύ στην περιφέρεια, φέρνοντας μια απατηλή ζεστασιά στο πρόσωπο και στα άκρα την ίδια στιγμή που ο οργανισμός αμυνόμενος και αυθόρμητα εντελώς θέλει να τραβήξει το αίμα στο κέντρο για να προστατέψει τα ζωτικά όργανα.

Υπάρχει και ένας ακόμη μύθος σχετικά με το κρύο, αυτός για τους σκύλους του Αγίου Βερνάρδου. Οι οποίοι από το 1660 μαζί με μοναχούς στο πέρασμα του Αγίου Βερνάρδου στα σύνορα Ιταλίας- Ελβετίας έψαχναν για ταξιδιώτες που έχοντας χάσει τον δρόμο έμεναν από δυνάμεις και πάγωναν επάνω στο χιόνι. Αυτά ως το 1897 που υπάρχει η τελευταία καταγεγραμμένη διάσωση ενός δωδεκάχρονου παιδιού. Εξαιτίας όμως ενός παλιού πίνακα, όπου ο ζωγράφος John Εmms δεν νοιάστηκε για την πραγματικότητα αλλά έβαλε στον λαιμό του σκύλου να κρέμεται ένα βαρελάκι με ποτό δήθεν για να κρατήσει ζεστό όποιον βρει παγωμένο, διαδόθηκε ο μύθος για τα αναμφισβήτητα πολύτιμα αυτά σκυλιά, που υπολογίστηκε ότι είχαν σώσει τη ζωή περίπου 2.000 ανθρώπων.

Ανθρωποι στη θάλασσα!

Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα όταν κάποιος βρεθεί στο νερό. Χάνει θερμότητα 32 φορές πιο γρήγορα από ό,τι στον αέρα. Τα δάχτυλα παγώνουν τόσο ώστε δεν μπορείς να πιάσεις το σχοινί που σου ρίχνουν για να σωθείς. Αν προσπαθήσεις να κολυμπήσεις χάνεις κι άλλη ενέργεια. Αν είναι κι άλλοι μαζί είναι καλό να έλθουν όσο γίνεται πιο κοντά για να διατηρηθεί η σωματική θερμότητα. Βασικός κανόνας στη διάσωση είναι ότι η ακινησία, η έλλειψη αισθητών χτύπων καρδιάς και σφυγμών, δεν σημαίνει ότι όλα τελείωσαν. Πρέπει να προσπαθήσουμε να φέρουμε στην κανονική θερμοκρασία τον άνθρωπο και μετά να αποφασιστεί αν τέλειωσε οριστικά.

Πηγή