Ο Γέροντας Ιωσήφ ο Βατοπαιδινός, ομιλεί και γράφει για την μετάνοια και την εξομολόγηση (2)

συνέχεια από το 1ο μέρος

Μπορούμε να πούμεν ότι η μετάνοια αποτελεί τη σπονδυλική στήλη τού πρακτικού μέρους της σωτηριολογίας. Διότι, ποιος μπόρεσε ποτέ να φυλάξει τη χάρι τού θείου βαπτίσματος και την ακριβή τήρηση των θείων εντολών, όπως υποσχέθηκε όταν βαπτιζόταν; Ασφαλώς κανείς, έστω κι’ αν η ζωή του ήταν μόνο μια ημέρα πάνω στη γή, κατά τον προφήτη. Καλούμεθα, βλέπετε, αμαρτωλοί και εμπαθείς όντες, και ζώντες μέσα σε περιβάλλοντα αμαρτωλά και αντίθετα, να βαδίσουμε το δρόμο των αρετών και τού αγιασμού. Η προτίμηση του καλού είναι εύκολη, η εφαρμογή όμως θέλει αγώνα· «το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σαρξ ασθενής». Επομένως, η μετάνοια είναι η μόνη ελπίδα και βοήθεια που απέμεινε στον αμαρτωλό άνθρωπο για να πετύχει τον προορισμό του.

Γι’ αυτό ακριβώς η αγία μας Εκκλησία, εφαρμόζοντας την εντολή τού Κυρίου, συνεχίζει το σωτήριον αυτό έργο υπό την μυστηριακή μορφή της μετάνοιας – εξομολογήσεως, ώστε μέσω αύτού κάθε άνθρωπος να δύναται να ανταποκριθεί στα χριστιανικά του καθήκοντα, μετανοώντας για όσα είτε εκ προθέσεως εϊτε έξ αδυναμίας έπραξε. Το μυστήριο της μετανοίας – εξομολόγησεως μοιάζει με παγκόσμιο λογιστήριο στο όποιο η ανθρωπότης προσέρχεται και συνδιαλλάττεται με τον Θεό, ομολογώντας το χρέος και λαμβάνοντας δωρεάν την εξόφληση. Αφού δηλ. ο άνθρωπος έλθει σε συναίσθηση της ένοχης του, προσέρχεται στον έπί τούτο τεταγμένον λειτουργόν της Εκκλησίας όπου ομολογεί με ταπείνωση τις αμαρτίες του για να λάβει την άφεση. Εδώ ακριβώς βρίσκει εφαρμογή και το ψαλμικό, «είπα, εξαγορεύσω την ανομία μου τω Κυρίω, και συ αφήκας την ασέβειαν της καρδίας μου», και «λέγε συ πρώτον τας αμαρτίας σου ίνα δικαιωθής».

Στην αποστολικήν εποχή το μυστήριο της μετανοίας και εξομολογήσεως ετελείτο δημοσίως στη σύναξη των πιστών, ενώπιον τού Επισκόπου: «Πολλοί των πεπιστευκότων ήρχοντο έξομολογούμενοι και αναγγέλλοντες τας πράξεις αυτών» (Πράξ. ιθ’ 18). Αργότερα όμως το σύστημα αυτό καταργήθηκε και οι Επίσκοποι προεχείρισαν «πρεσβυτέρους έπί της μετανοίας», στους οποίους οι μετανοούντες εξομολογούντο ιδιαιτέρως, πράγμα που ισχύει μέχρι και σήμερα: ο μετανοών, προσέρχεται προς τον εντεταλμένο για τον σκοπό αυτό πρεσβύτερο, τον λεγόμενο «πνευματικόν», και με ταπείνωση εξομολογείται τις πράξεις του, βεβαιώνοντας έτσι και πρακτικά τη μετάνοια του. Αν ο πνευματικός κρίνει ότι δεν υπάρχει εμπόδιο για την άμεση λύση του, ακολουθεί η ολοκλήρωση του μυστηρίου που είναι η άφεση των αμαρτιών, η λύση τού μετανοούντος από τα δεσμά της αμαρτίας, και η επαναφορά του στην κατάσταση της χάριτος άπ’ όπου είχε ξεπέσει.

Αναλόγως περιπτώσεως, ο μετανοών δυνατόν να υ-ποβληθεί σε ωρισμένα επιτίμια από τον πνευματικό. Τα επιτίμια έχουν παιδαγωγικό σκοπό, είναι μέσα διορθώσεως τού μετανοούντος και όχι μέσα αφέσεως αμαρτιών. Την άφεση και την κάθαρση από τις αμαρτίες μόνο το χυθέν επί τού Σταυρού αίμα του Χριστού έχει τη δύναμη να επιφέρει: «Το αίμα Ιησού Χριστού τού υιού του Θεού καθαρίζει ημάς από πάσης αμαρτίας» (Απ. Ιω. α’ 7). Στην αρχαία Εκκλησία είχαν καθοριστεί τέσσερα στάδια επιτιμίου, αναλόγως του πταίσματος και του βαθμού της μετανοίας του εξομολογουμένου: α) το στάδιο των «προσκλαιόντων», όπου οι μετανοούντες έμεναν έξω τού ναού κατά τη θεία λειτουργία, β) το των «ακροομένων» όπου έμεναν στον νάρθηκα με τους κατηχουμένους γ) το των «υποπιπτόντων» όπου έμεναν μέσα στον κυρίως ναό γονυκλινείς, αλλά αποχωρούσαν σε μια καθωρισμένη στιγμή της λειτουργίας, μετά από σχετική εκφώνηση του διακόνου, δ) τέλος, το στάδιο των «ανισταμένων» όπου έμεναν μέσα στον ναό όρθιοι μαζί με τους λοιπούς πιστούς. Ο χρόνος της ισχύος τού έπιτιμίου διαρκούσε ανάλογα με την θέρμη της μετανοίας κατά την κρίση τού Επισκόπου.

Μαζί με την εξομολόγηση, τα επιτίμια και την άφεση, η αγία μας Εκκλησία έχει καθιερώσει και ειδικές ευχές μαζί με σχετική κατήχηση, οπότε ετελείτο μια μικρή ακολουθία μετά από κάθε εξομολόγηση. Σήμερα όμως αυτό έχει καταργηθεί και διατηρούνται μόνο οι αρμόδιες για τη λύση των αμαρτημάτων ευχές. «Ό Θεός συγχωρήσοι σοι δι’ εμού του αμαρτωλού και εν τω νυν αίώνι και εν τω μέλλοντι» κλπ. Είναι όμως ανάγκη ο πνευματικός να διαφωτίζει τον εξομολογούμενον για το πόσο μεγάλο κακό είναι η αμαρτία και τί ολέθριες συνέπειες έχει για τη ζωή τού πιστού, διότι συχνά παρατηρείται το φαινόμενο της χαλαράς και συμβιβαστικής συνειδήσεως («δεν πειράζει για την αμαρτία που κάμνω, θα την πω στον πνευματικό, θα κάμω κι ένα μικρό κανόνα και είμαι εντάξει»), πράγμα που προκαλεί την υποχώρηση στην αμαρτία, τη δικαιολόγηση της και τέλος την αναισθησία και την αμετανοησία.

Μεγάλο λοιπόν το μυστήριο της μετανοίας, μεγάλο το χάρισμα, γιατί σ’ αυτό βρίσκει εφαρμογή ο λόγος τού Χρίστου, («Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πε-φορτισμένοι καγώ αναπαύσω υμάς». Πράγματι, εφ’ όσον «ω τις ήττηται, τούτω και δεδούλωται» (Β’ Πετρ. β’ 19) και εφ’ όσον «πάς ο ποιών την αμαρτίαν δούλος έστι της αμαρτίας» (Ιω. η’ 34), η μετάνοια αποτελεί πραγματική απελευθέρωση, αποφόρτωση του βάρους και ανάπαυση. Γι’ αυτό το έργον σας, ευλαβέστατοι ιερείς τού Υψίστου και πνευματικοί, έχει απερίγραπτη σπουδαιότητα και αξία. Μην το παραμελήσετε, αλλά όλοι μας ας διδάξωμεν, ας διεγείρωμεν, ας προτρέπωμεν, ας ικετεύωμεν ευκαίρως-ακαίρως και εν παντί καιρώ. Ας μή λησμονούμε τα λόγια τού Θεού στον Προφήτη Ιεζεκιήλ, «Υιέ άνθρωπου σκοπόν τέθηκα σε τω οίκω Ισραήλ». Η κοινωνία μας διέρχεται μεγάλην κρίση, το κακό βρίσκεται έσωθεν της μάνδρας τού Χρίστου, χάνουμεν συνεχώς από τους έσωθεν ευρισκομένους. Η προτροπή για μετάνοια είναι το μόνο μέσο για να απαλύνουμε τη συμφορά. Κι’ αφού «χαρά γίνεται εν ουρανώ επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι», ας αγωνιστούμε να αυξήσουμε τον αριθμό των μετανοούντων για να περισσεύσει η χαρά όχι μόνο στον ουρανό, μα και στη γη, προς δόξαν Χριστού του Θεού ημών. Αμήν.

Πηγή: Γέροντος Ιωσήφ (Βατοπαιδινού), Λόγοι Παρακλήσεως, Κεφάλαιο «Η Μετάνοια», σελ. 56-66, Έκδοσις Ιεράς Μεγίστης Μονής του Βατοπαιδίου, Έκδοσις β΄, Άγιον Όρος 1998

***

Συζήτηση για το Μυστήριο της Μετανοίας – Εξομολογήσεως

EP. 1: Μπορεί η απ’ ευθείας εξομολόγηση διά της προσευχής να αντικαταστήσει την εξομολόγηση μπροστά στον πνευματικό-ιερέα;

ΑΠ.: Όχι. Είναι καλό βέβαια στην προσευχή του ο Χριστιανός να ζητεί συγχώρεση από τον Θεό. Την άφεση όμως θα την πάρει στο Μυστήριο από το Θεό διά μέσου τού πνευνατικού ιερέα. Αυτό είναι κατά πάντα σύμφωνο με τους ιδρυτικούς λόγους του Μυστηρίου: «αν τινών αφήτε τας αμαρτίας αφίενται αυτοίς…» (Ιω. κ’ 23). Είναι ακόμη απαραίτητο και για ψυχολογικούς λόγους. Ο εξομολογούμενος ασκείται στην αρετή της ταπείνωσης. Ακόμη στο Μυστήριο παίρνει και τις κατάλληλες συμβουλές, με τις οποίες θα προσπαθήσει να διορθώσει τη ζωή του, και το σπουδαιότερο: ακούει από το στόμα του πνευματικού ότι συγχωρούνται οι αμαρτίες, πράγμα που τον ενισχύει στον αγώνα κατά της αμαρτίας.

ΕΡ.2: Ο ιερέας χρειάζεται εξομολόγο;

ΑΠ.: Μάλιστα. Διότι με την είσοδο του στην ιερωσύνη δεν έπαυσε να είναι άνθρωπος και να υπόκειται στην αμαρτία και γι’ αυτό έχει κι’ αυτός την ανάγκη της εξομολόγησης. Ακόμα ο ιερέας πρέπει να είναι πρότυπο στη ζωή και γι’ αυτό πρέπει πρώτος αυτός να δίδει το παράδειγμα.

ΕΡ.3: Πότε πρέπει να εξομολογούμαστε;

ΑΠ.: Ασφαλώς πολύ συχνά. Όπως συχνά αμαρτάνομε, συχνά πρέπει και να εξομολογούμαστε. Δεδομένου δε ότι δεν ξέρομε τη μέρα τού θανάτου μας, οφείλομε ανά πασα στιγμή να είμαστε έτοιμοι, με την εξομολόγηση, για να συναντήσουμε το φοβερό κριτήριο του Κυρίου.

ΕΡ.4: Ο Ιούδας πρόδωσε το Χριστό. Αργότερα μετάνοιωσε. Σώθηκε;

ΑΠ.: Όχι. Διότι δεν μετάνοιωσε, αλλά μεταμελήθηκε. Απόδειξη το ότι δε πήγε στο Χριστό και αυτοκτόνησε.

ΕΡ.5 Μπορεί η ψυχανάλυση να αντικαταστήσει την εξομολόγηση;

ΑΠ.: Όχι. Η ψυχανάλυση είναι μια μέθοδος της Ιατρικής, ενώ η εξομολόγηση είναι μυστήριο που μεταδίδει τη Θεία Χάρη. Άφεση μόνο διά του Μυστηρίου μπορεί να δοθεί.

Πηγή: Συζήτηση για το μυστήριο της μετανοίας – εξομολογήσεως, Περιοδικόν «Ο Όσιος Γρηγόριος», σελ. 77-78, Περίοδος Β΄, έτος 1983, αριθμ. 8, Έκδοσις Ιεράς Κοινοβιακής Μονής Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους