Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό

Το νόημα της παραβολής του τελώνη και του Φαρισαίου είναι δομημένο πάνω στην οικονομία του Θεού για τον άνθρωπο. Κι αν εμείς θέλουμε να οδηγηθούμε στη σωτηρία, θα πρέπει να κάνουμε αυτή την οικονομία. Η δύναμη και η χάρη του Θεού μπορεί να μας υψώσει, αρκεί να είμαστε απλοί και ταπεινοί «τη καρδία»· κι είναι η ίδια δύναμη που απλά θα μας εξουθενώσει αν έχουμε μόνοι μας επαρθεί. Η παραβολή του τελώνη και του Φαρισαίου λοιπόν, μας αποκαλύπτει το σχέδιο της βαθιάς οικονομίας του Θεού για μας. Είναι στο χέρι μας να ακολουθήσουμε το Χριστό και τη Θεοτόκο στο μονοπάτι της ταπείνωσης. Είναι το μόνο μονοπάτι που οδηγεί στη σωτηρία.

Όμως αν η ταπείνωση είναι το μονοπάτι προς τη σωτηρία, τότε πρέπει να επιζητήσουμε να το διαβούμε. Είναι μια διάβαση εναργής, μα είναι και μια διάβαση εσωτερική. Κανείς μας, λόγου χάριν, δεν γίνεται ταπεινός με το να εξευτελίζει την αξιοπρέπειά του. Κι αυτό, γιατί ο οποιοσδήποτε εξευτελισμός το μόνο που μπορεί να μας κάνει είναι να αποκαλύψει την έλλειψη ταπείνωσης.

Να είμαστε ταπεινοί σημαίνει, κατά μία έννοια, να έχουμε νου Χριστού: να αντιλαμβανόμαστε το νόημα της ύπαρξής μας με τον τρόπο που ο Χριστός το αντιλαμβάνεται. Να είμαστε ταπεινοί σημαίνει να είμαστε ρεαλιστές: να έχουμε επαφή με τον πραγματικό κόσμο, όχι με το φανταστικό που έχουμε στο μυαλό μας, τον κόσμο των στρεβλωμένων αντιλήψεων γύρω από τον εαυτό μας και τη σχέση μας με το Θεό. Όσα αναφέρει ο Φαρισαίος της σημερινής ευαγγελικής περικοπής για τον εαυτό του, είναι εκ πρώτης όψεως σωστά. Χωρίς αμφιβολία δεν είναι ούτε άρπαγας, ούτε άδικος, ούτε μοιχός. Δεν συγχρωτίζεται με τους Ρωμαίους όπως ο τελώνης. Νηστεύει «δις του Σαββάτου» (όπως κάθε καλός ορθόδοξος χριστιανός) και χωρίς αμφιβολία «αποδεκατεί» τα έσοδά του (προσφέρει στο ναό το ένα δέκατο των εσόδων του).

Όμως έκανε λάθος σ’ ένα σημαντικό σημείο: πίστευε πως είναι διαφορετικός από τους άλλους ανθρώπους. Μα όσο μεγάλος κι αν είναι ο πειρασμός που μας κάνει να σκεφτόμαστε με τον τρόπο του Φαρισαίου, δεν πρέπει να λησμονούμε πως φέρουμε στην πλάτη μας την ίδια μοίρα με τους άλλους. Βιώνουμε τους ίδιους πειρασμούς, γνωρίζουμε τις ίδιες αποτυχίες. Μονάχα ο βαθμός έντασης των βιωμάτων διαφέρει μεταξύ μας, μα τα βιώματα είναι ίδια.

Έτσι, ο Φαρισαίος βρισκόταν σε πλάνη και πάνω στην πλάνη δεν θεμελιώνεται ταπείνωση. Αντίθετα, ο τελώνης επιλέγει ασφαλέστερη οδό. Δεν υποτιμά τους άλλους· ούτε καν προβαίνει σε ενδοσκόπηση προκειμένου να βρει μέσα του κάτι θεάρεστο – κάτι τέτοιο είναι πολύ ριψοκίνδυνο. Κοιτάζει μονάχα τις αμαρτίες του κι ακόμα κι έτσι, δεν επιχειρεί μια απαρίθμηση τους (ορισμένες φορές ακόμα κι αυτό είναι ριψοκίνδυνο). Απλά εκθέτει τη γυμνή αλήθεια: είναι ένας αμαρτωλός που έχει ανάγκη της συγχώρησης του Θεού. Κι έτσι απευθύνεται στο έλεος Του: «Θεέ μου, σπλαχνίσου με τον αμαρτωλό». Κι είναι ο ίδιος κι όχι ο Φαρισαίος που «έφυγε για το σπίτι του δικαιωμένος». «Δικαιωμένος» εδώ, σημαίνει «εντάξει» με το Θεό, σημαίνει «υγιή» σχέση με το Θεό. Η σχέση του με το Θεό είναι βασισμένη  στην αλήθεια, στην «εσώτατη αλήθεια». Ξέρει ένα μονάχα πράγμα και το ξέρει καλά: είναι αμαρτωλός κι έχει ανάγκη του ελέους του Θεού.

Ο Φαρισαίος ξέρει πολλά πράγματα και για τον εαυτό του και για τους άλλους. Όμως δεν γνωρίζει τους άλλους, δεν τους γνωρίζει σε βάθος. Δεν γνωρίζει την καρδιά του τελώνη, αλλά και δεν γνωρίζει, απ’ ό,τι φαίνεται, και μια σημαντική αλήθεια για τον ίδιο: πως ό,τι καλό κι αν πράττει, είναι απόλυτα εξαρτημένο από τη χάρη του Θεού.

Συνεπώς, ταπείνωση σημαίνει την προσέγγιση μας στον τόπο που ο Θεός θέλει να βρισκόμαστε· σημαίνει προσέγγιση του θελήματος του Θεού. Κι ακόμα, σημαίνει να αφεθούμε στη χάρη για να μας ελκύσει πλάι στο Χριστό και τη Θεοτόκο, να μας ελκύσει πλάι στους αγίους, πλάι στην αλήθεια -την αλήθεια για τον εαυτό μας και τη σχέση μας με τους άλλους και το Θεό. Αυτή η αλήθεια είναι κομμάτι της αλήθειας που μαρτυρούν τα λόγια του Χριστού: «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή». Αυτή την Αλήθεια εννοούσε όταν έλεγε «η αλήθεια θα σας ελευθερώσει».

Η ταπείνωση είναι πηγή φωτός και ειρήνης. Οι ύμνοι της ακολουθίας την παρουσίαζαν να δίνει στον άνθρωπο ακόμη και φτερά. Είναι, αυτά τα φτερά που ανύψωσαν τον τελώνη και τον έκαναν να ζυγώσει το Θεό, έγιναν η αιτία να μετοικήσει στον τόπο της ζωής, να κατασταθεί πολίτης της χώρας των ζώντων.

Μακάρι τα διδάγματα των Ευαγγελίων να μας καταστήσουν ικανούς να μιμηθούμε τον τελώνη, και η χάρη του Θεού να μας ελκύσει στο πλάι του Χριστού.

 (Βασίλειος Όσμπορν, Επίσκοπος Σεργκίεβο, «Φως Χριστού». Εκδ. «Εν πλω», 2005)