Η βία στην οικογένεια

Αλεξάνδρου Μ. Σταυρόπουλου, Ομ. Καθηγητού Παν/μιου Αθηνών.

 Βία αντιληπτή με όλες μας τις αισθήσεις

Ένα ανησυχητικό φαινόμενο, που εξαπλώνεται όσο πάει και περισσότερο στην εποχή μας, είναι αυτό που ονομάζουμε βία στην οικογένεια. Συνεχώς ακούμε για κακοποιημένα παιδιά και γυναίκες χωρίς να αποκλείονται και οι κακοποιημένοι άνδρες. Πρόσφατα θρηνήσαμε το θάνατο ενός βρέφους σαν αποτέλεσμα του ξυλοδαρμού του από τον πατέρα του. Το τελευταίο γεγονός έφερε πάλι στην επιφάνεια γεγονότα που όλοι γνωρίζουμε, που όλοι ζούμε καθημερινά σε γειτονικές, σε συγγενικές ή και στις δικές μας οικογένειες. Εάν το παράδειγμα ήταν ακραίο και στοιχειοθέτησε ένα βίαιο θάνατο υπάρχουν χιλιάδες άλλα παραδείγματα με τα οποία κλιμακώνεται η βία στους πιο οικείους χώρους της ζωής μας.

Χωρίς να υπερβάλουμε θα μπορούσαμε άνετα να υποστηρίξουμε ότι στις περιπτώσεις αυτές υφίσταται παραβίαση του οικογενειακού ασύλου. Με ποιά όμως έννοια; Με την έννοια της ύπαρξης ενός κλίματος αντίθετου απ’ αυτό που υποτίθεται ότι συνήθως πρέπει να επικρατεί μέσα στην οικογένεια. Ενός κλίματος δηλαδή αγάπης, ειρήνης, στοργής, αμοιβαίων υποχωρήσεων. Ενός κλίματος όπου η οικογενειακή εστία και ζεστασιά αφήνει έκτος οικίας τους βίαιους και ψυχρούς ανέμους που επικρατούν έξω.

Μ’ αυτόν τον τρόπο, σα να καταλύεται το οικογενειακό άσυλο από μέσα. Όταν εκεί που θα έπρεπε να νοιώθει ο καθένας μας ασφαλής νοιώθει ανασφαλής· εκεί που τα χέρια αντί να απλώνονται σε χάδια  βιαιοπραγούν και πληγώνουν εκεί που τα λόγια γίνονται μέσα διαπληκτισμού, εκεί που οι ύβρεις και οι βλα­στήμιες ρυπαίνουν την ακοή μας άλλα και οι χυδαίες πράξεις αναδίδουν δυσοσμία. Τότε είναι σα να εισπράττουμε με όλο μας το είναι το κακό που επιμερίζεται σε πράξεις βίας προς όλες μας τις αισθήσεις.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι αντί της επιθυμητής ειρήνης επικρατεί ένας ακήρυκτος πόλεμος. Το πολύ-πολύ θα μπορούσε η κατάσταση αυτή να χαρακτηριστεί ως μη πόλεμος. Αυτό όμως δεν αναιρεί την ανησυχία ως προς το παρόν και το μέλλον ούτε αφαιρεί τον φόβο μεταξύ των μελών της οικογένειας γιατί δεν γνωρίζουν πότε θα ξεσπάσει εκ νέου η βία. Εκείνο που εύχονται είναι η απουσία εκείνου του μέλους που η παρουσία του τα τρομοκρατεί.

Η βία πλήττει την ποιότητα ζωής

Εάν αναφερθήκαμε προηγουμένως σε πράξεις βίας αντιληπτές από τις πέντε μας αισθήσεις, μπορούμε στη συνέχεια να πούμε ότι δεν είναι μόνο η σωματική, οι ενδεχόμενες κακώσεις, οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις και άλλες. Βία δεν είναι μόνο η στέρηση κυρίων παραγόντων της ζωής όπως της τροφής, της σωστής περίθαλψης, της αναγκαίας θέρμανσης. Η στέρηση των τελευταίων, όταν επιβάλλονται κάποιες φορές λόγω εξωτερικών συνθηκών, αντιμετωπίζεται με ομόνοια και ξεπερνιέται. Βία είναι επίσης και η σε πνευματικό και ψυχικό επίπεδο στέρηση των αναγκαίων εκείνων πραγμάτων που προσφέρουν μια ποιότητα ζωής. Δεν είναι κατά συνέπεια μόνο ο επιθετικός λόγος που μας πληγώνει. Είναι και η περιφρονητική σιωπή που μας θλίβει. Δεν είναι τα κτυπήματα που αφήνουν μελανά αποτυπώματα στο σώμα μας. Η ζωή μας γίνεται μαύρη και σκοτεινή όταν μάταια περιμένουμε ένα χάδι στοργής και μια ζεστή αγκαλιά που δεν είναι διαθέσιμη.

Είναι ευθύνη όλων μας

Οφείλουμε όμως όλοι να γνωρίζουμε ότι μια ειρηνική οικογενειακή ατμόσφαιρα δεν δημιουργείται από μόνη της. Δεν αποτελεί ένα παράδεισο που είχαμε και χάσαμε. Είναι περισσότερο κάτι που κατακτιέται και μάλιστα επί καθημερινής βάσεως. Θα την χαρακτηρίζαμε σαν μια γη επαγγελίας που μας έχουν υποσχεθεί και που πρέπει με όλες μας τις δυνάμεις να την κατακτήσουμε. Ούτε η ειρήνη ούτε η βία είναι μεγέθη αυτονόητα. Ούτε η πρώτη επικρατεί ούτε η δεύτερη αποφεύγεται από μόνη της. Επίκαιρος είναι ο στίχος του ποιητή που μας θυμίζει ότι «η ειρήνη θέλει δύναμη να την αντέξεις». Πολλές φορές και εμείς δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών για τη βία που μπορεί να προκύψει στην οικογένεια μας είτε εκ μέρους μας είτε εκ μέρους άλλων μελών της.

Στη βία που ξεπετιέται από μέσα μας ορμητικά χρειάζεται ν’ αντιτάξουμε μια άλλη βία που θα την εμποδίσει να ορμήσει ακάθεκτη. Να εξαναγκάσουμε τον εαυτό μας να αντιρροπήσει τις αντίθετες ροπές. Αντί να εκβιάζουμε τους άλλους θα χρειαστεί να αντιταχθούμε στις πρώτες μας εσωτερικές ωθήσεις και να ισορροπήσουμε. Ούτε είναι ανάγκη στη βία του άλλου ν’ αντιτάξουμε τη δική μας βία εναντίον του. Πιθανόν μια κατακτημένη ειρήνη μέσα μας να μπορεί να περιορίσει το ξέσπασμα της βίας του άλλου.

Κάτι που πρέπει να έχουμε στο νου μας είναι ότι μια απωθημένη βία που δεν εκδηλώσαμε στο κοινωνικό μας περιβάλλον, στον εργασιακό μας χώρο, μεταξύ φίλων ή ανταγωνιστών δεν είναι ανάγκη να βρει το σπίτι μας ως τον ιδανικό τόπο για να εκδηλωθεί. Δεν μας χρωστούν τίποτε τα παιδιά μας, η γυναίκα μας, οι οικείοι μας, να εκδηλώνουμε βίαια συναισθήματα που έχουν τραφεί αλλού. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για το χώρο τής εργασίας μας, Εργασία και οικογένεια δεν αποτελούν οπωσδήποτε ανταγωνιστικούς πόλους όπου παίζονται αναπληρωματικά οι αντιθέσεις μας.

Ειρηνική αντεπίθεση

Η συνειδητοποίηση αυτού του φαινομένου και η ευαισθητοποίηση μας σ’ αυτού του τύπου τα παιχνίδια συνιστά ήδη μια πρόοδο για την υπέρβαση της βίας όχι μόνο στην οικογένεια αλλά σε όλους τους χώρους που συναλλάσσονται άνθρωποι. Δεν αρκούν, όμως, μόνο αυτές: η συνειδητοποίηση, δηλαδή, και η ευαισθητοποίηση. Συν τοις άλλοις απαιτείται και ψυχική εγρήγορση ούτως ώστε να αντιλαμβανόμαστε και τα ελάχιστα ερεθίσματα στα οποία θα μπορούμε να διακρίνουμε προσβολές βίας για να τις αντιμετωπίσουμε κατάλληλα. Ταυτόχρονα όμως η επιφυλακή μας αυτή θα μας ετοιμάζει για μια ειρηνική αντεπίθεση, έτσι ώστε να νικήσουμε τη βία με αγαθή διάθεση και πράξη. Για να εκλείψει η βία στην οικογένεια που τόσο κακό κάνει στα μέλη της.

 (Αλεξάνδρου Μ. Σταυρόπουλου, Ομ. Καθηγητού Παν/μιου Αθηνών. «Ποιμαντική γάμου και οικογένειας». Εκδ. Αρμός.)