Ο Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος (5 Ιανουαρίου)

Ο Θεοφάνης ο Έγκλειστος, κατά κόσμον Γεώργιος Βασίλιεβιτς Γοβόρωφ, υπήρξε γιός ιερέως. Γεννήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1815 στο χωριό Τσερνάφσκα της επαρχίας Ορλώφ.

Από μικρός δέχθηκε την ευεργετική επίδραση που εξασκεί στην ψυχή το εκκλησιαστικό περιβάλλον με τις εικόνες, τις ψαλμωδίες, τις ακολουθίες, τις τελετές. Ο ίδιος έγραφε ότι το περιβάλλον αυτό αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα για την σωστή αγωγή της παιδικής ψυχής.

Μετά από τα πρώτα γράμματα μπήκε στο Σεμινάριο του Ορλώφ (1831-37) και αργότερα ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην θεολογική Ακαδημία του Κιέβου (1837-41).

Καθώς σπούδαζε στο Κίεβο επισκεπτόταν συχνά τα σπήλαιά του, που υπήρξαν η κοιτίδα του ρωσικού μοναχισμού. Η Κιεβοπετσέρσκαγια Λαύρα, γεμάτη αναρίθμητα λείψανα όσιων, ακτινοβολούσε την δόξαν του λαμπρού της παρελθόντος.

Η καρδιά του νεαρού ιεροσπουδαστή δονήθηκε από τον πόθο της μοναχικής ζωής και λίγους μήνες πριν τελειώσει τις σπουδές του έγινε μοναχός. Ο φημισμένος στάρετς Παρθένιος, που ήταν πνευματικός του Μητροπολίτου και της Λαύρας, έδωσε στον νεόκουρο και στους συντρόφους του τις εξής συμβουλές: «Εσείς οι μορφωμένοι μοναχοί να μη ξεχνάτε ότι το πιο απαραίτητο είναι ένα: Η αδιάλειπτη προσευχή με τον νου συγκεντρωμένο στην καρδιά. Αυτό και εγώ επεδίωκα από τα νεανικά μου χρόνια, και φρόντιζα να μη με διακόπτει κανείς από την συνεχή επικοινωνία μου με τον Θεό».

Τον ίδιο χρόνο (1841) χειροτονείται διάκονος και σε λίγους μήνες ιερέας.

Τελειώνοντας την Ακαδημία διορίζεται καθηγητής της Ηθικής, της Φιλοσοφίας, της Ψυχολογίας, της Λογικής και των Λατινικών σε διάφορες σχολές και ακαδημίες.

Το 1847 έρχεται στα Βαλκάνια και επί επτά έτη μελέτα τον ελληνορθόδοξο μοναχισμό.

Το 1857 γίνεται πρύτανης της θεολογικής Ακαδημίας της Πετρουπόλεως και επιθεωρητής των θρησκευτικών μαθημάτων σε όλες τις σχολές της πρωτεύουσας και των περιχώρων της.

Το 1859 χειροτονείται επίσκοπος της επαρχίας Ταμπώφ και αργότερα αναλαμβάνει την έδρα της επαρχίας Βλαδιμίρ. Σαν επίσκοπος εργάσθηκε με όλες του τις δυνάμεις. Έμεινε κοντά στο ποίμνιο, που του εμπιστεύθηκε ο Θεός, και δοκίμασε μαζί του πολλές δυσκολίες.

Το 1861 αξιώνεται να παρευρεθεί στην ανακομιδή των λειψάνων του Άγ. Τύχωνος του Ζαντόνσκ, τον οποίο από τα παιδικά του χρόνια υπεραγαπούσε και προσπαθούσε να μιμηθεί.

Το 1866 αφήνει την επαρχία του και κλείνεται για 28 χρόνια σ’ ένα φτωχό κελλί στην έρημο Βισένσκ.

Ο αποχαιρετιστήριος λόγος προς το ποίμνιο του είναι συγκινητικός:

«Μη με παρεξηγείτε που σας αποχωρίζομαι. Η αγάπη σας δεν θα με άφηνε να φύγω, αν δεν υπήρχε μέσα μου ένας ακατανίκητος πόθος για μια υψηλότερη ζωή… Πάντοτε θα προσεύχομαι να σας χαρίζει ο Κύριος κάθε καλό, να σας γλυτώνει από κάθε συμφορά και να εξασφαλίζει την σωτηρία σας… Έχετε μάθει τον δρόμο της σωτηρίας, καθώς και όλα τα μέσα που οδηγούν σ’ αυτή. Είναι λοιπόν αρκετό να σας υπενθυμίσω την συμβουλή του αποστόλου Παύλου προς τον Τιμόθεο: «Την παρακαταθήκην φύλαττε». Να φυλάγεσθε από τους ψευδοδιδασκάλους. Όσους δεν συμφωνούν μ’ αυτά που διδάσκει η Εκκλησία να τους απομακρύνετε, οποιαδήποτε θέση και οποιουσδήποτε τίτλους, κι αν κατέχουν… Πίσω από την γνησιότητα της πίστεως έρχεται η επίσκεψη της θείας χάριτος. Με την βοήθειά της οι καθαροί στην ψυχή βλέπουν τον Θεό από την παρούσα ζωή και προγεύονται την μακαριότητα της αιωνίου».

Ο Θεοφάνης ο Έγκλειστος υπήρξε πολυγραφότατος. Η αδελφή του Λ. Τολστόι έλεγε: «Δυο σύγχρονοι μας έγραψαν πολλά. Ο αδελφός μου Λέων και ο επίσκοπος Θεοφάνης. Με την διαφορά ότι ο ένας έγραψε προς απώλεια της ψυχής, ενώ ο άλλος προς σωτηρία της».

Τα συγγράμματά του είναι κλασσικά και διαιρούνται σε ηθικά, ερμηνευτικά και μεταφραστικά. Μετέφρασε στα ρωσικά την «Φιλοκαλία» και παρουσίασε σ’ ένα μεγάλο σύγγραμμα πολλούς κανόνες των αγίων Παχωμίου, Μ. Βασιλείου, Βενεδίκτου και Κασσιανού. Ένα σημαντικό τμήμα περίφημου έργου της ρωσικής μονής Βαλάμο «Η νοερά άθλησις», αποτελείται από σκέψεις και βιώματα δικά του.

Καθημερινά έφθαναν στο ερημικό κελλί του 20-40 επιστολές από όλα τα μέρη της Ρωσίας με διάφορες ερωτήσεις. Προσπαθούσε ν’ απαντήσει σε όλες. Έτσι στο διάστημα των 28 ετών της έγκλειστης ζωής του έγραψε πολλές χιλιάδες γράμματα που αποτελούν έναν ανεκτίμητο πνευματικό θησαυρό.

Στην έρημο Βισένσκ προσπάθησε ν’ αλλάξει την λαμπρή αρχιερατική στολή με το ταπεινό ένδυμα του ασκητού. Προσπάθησε να θάψει ό,τι κοσμικό είχε, την σοφία του, την αρχιεροσύνη του, τον ίδιο τον εαυτό του!

Αλλά όπως ο ήλιος δεν μπορεί να κρυφθεί, έτσι και η έρημος δεν μπόρεσε να κρύψει τον μεγάλο φωστήρα. Η έρημος Βισένσκ έγινε φάρος υψηλής πνευματικής ακτινοβολίας. Ενώ σταμάτησαν τα φλογερά κηρύγματα του λαμπρού επισκόπου, τα συγγράμματα και οι επιστολές του κατέκλυζαν ολόκληρη την απέραντη Ρωσία. Ενσάρκωναν το νόημα της Ορθοδοξίας και γι’ αυτό είχαν και έχουν απήχηση σε κάθε ορθόδοξο χριστιανό.

Η μακαρία ψυχή του ανήλθε στα ουράνια σκηνώματα κατά το έτος 1894.

 ( Θεοφάνους του Εγκλείστου, Απάνθισμα Επιστολών, Εκδ. Ι. Μ. Παρακλήτου 1984, σ. 11)