Το μυστήριο του μεγαλείου (2)

Συνέχεια από (1)

Έρευνα του μηχανισμού την περίοδο 1980-2005

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80 ή ερμηνεία του μηχανισμού όπως ειχε καταγραφεί άπό τον Price ειχε γίνει ευρέως αποδεκτή άπό την διεθνή επιστημονική κοινότητα, με αποτέλεσμα διάφοροι ερευνητές να αναπαραγάγουν μοντέλα του Price με μικρές μόνο αποκλίσεις (π.χ. Gleave, Κριαράς), και ή αποδοχή της ερμηνείας αναπαραγόταν σε πανεπιστημιακές διδασκαλίες και δημοσιεύσεις.

Ή λειτουργία του μοντέλου του Price αμφισβητήθηκε γύρω στο 1985 άπό τον Αυστραλό καθηγητή Bromley του Basser Departament of Computer Science του Παν/μίου του Σίδνευ (Bromley 1986). Ο Bromley κατασκεύασε ένα δικό του πιο λειτουργικό μοντέλο απ’ αυτό του Price, χωρίς όμως να έχει δεί και εξετάσει τον μηχανισμό άπό κοντά (Bromley 1990a, 1990b).

Όταν ό Bromley είδε τον μηχανισμό στην άρχή της δεκαετίας του ’90, έθεσε για βασικό του στόχο να μπορέσει να προσεγγίσει την σωστή τοποθέτηση και διάταξη των γραναζιών στον χώρο, την οποία δυστυχώς ή συμβατική ακτινογράφηση του Καράκαλου δεν μπόρεσε να καταγράψει.

Η μελέτη του στηρίχθηκε α) στην οπτική εξέταση και άμεση μέτρηση, β) στην άπλή και στερεογραφική φωτογραφία και γ) στην ακτινογράφηση με άκτίνες-X και στην γραμμική αξονική τομογραφία.

Το 1990 απευθύνθηκε στο Ακτινογραφικό Εργαστήριο του Έθνικου Μουσείου (Μάγκου) για την λήψη στερεογραφικών ακτινογραφιών, δηλαδή λήψη

ακτινογραφιών με κλίση περίπου 10 μοιρών, δεξιά και αριστερά, των θραυσμάτων ως προς το επίπεδο φίλμ. Τα ζεύγη των στερεογραφικών ακτινογραφιών (δεξιάς και αριστερής λήψης) σε ταυτόχρονη παρατήρηση με στερεοσκόπιο έδωσαν μία ικανοποιητική στερεοσκοπική προβολή των γραναζιών και την δυνατότητα για μία καλύτερη προσέγγιση της διάταξης των γραναζιών στον χώρο. Η ίδια στερεοσκοπική πρακτική εφαρμόσθηκε και στην λήψη στερεογραφικών φωτογραφιών.

Η Γραμμική Αξονική Τομογραφία (X-ray Linear Motion Tomography) στην ιατρική επιστήμη την χρονική εκείνη περίοδο του έδωσε το έναυσμα για εφαρμογή της στον μηχανισμό. Ή συνεργασία του Bromley με τον Βρετανό μηχανικό Wright του Μουσείου Επιστημών του Λονδίνου κατέληξε σε μία πρακτική προσαρμογή της γραμμικής τομογραφίας για την εφαρμογή της στον μηχανισμό.

Ό Wright κατασκεύασε μία κατάλληλη τράπεζα, στην οποία τοποθετούνταν τα θραύσματα του μηχανισμού και με την συσκευή άκτίνων Χ τύπου Andrex model 3002 του Ακτινογραφικού Εργαστηρίου του Έθνικου Μουσείου ελήφθησαν γραμμικές αξονικές τομογραφίες ανά 1mm με σταθερές γραμμικές κινήσεις του αντικειμένου και του φίλμ προς την συσκευή άκτίνων Χ σε αντίθεση με την κίνηση της συσκευής άκτίνων Χ προς τον ακίνητο άνθρωπο στην ιατρική γραμμική αξονική τομογραφία. Αυτό γιατί ή συσκευή άκτίνων Χ (Andrex Model 3002) του Έθνικου Μουσείου είναι βιομηχανικής χρήσης και πολύ βαριά για να κινείται αυτή προς τον μηχανισμό. Ή όλη προσπάθεια υπήρξε μία επίπονη διαδικασία και τα πρώτα ακτινογραφικά αποτελέσματα (Wright, Bromley and Magou, 1991) έδωσαν κάποια καινούργια κατασκευαστικά στοιχεία για το εσωτερικό του μηχανισμού. Ή γραμμική αξονική τομογραφία υποφέρει άπό την παρουσία όλων των άλλων επιπέδων του αντικειμένου έξω άπό το επίπεδο εστίασης του ειδώλου. Τα επίπεδα αυτά αμαυρώνονται με την κίνηση τοΰ αντικειμένου προς το ακτινογραφικό μηχάνημα και εμφανίζονται ως ουρές στο επιθυμητό είδωλο. Η μέθοδος επιτρέπει περισσότερο ακριβείς μετρήσεις του σχετικού ύψους των θραυσμάτων του μηχανισμού (περίπου στα 0,2 mm) και μπορεί αξιόπιστα να διαβάσει επιγραφές σε ένα επίπεδο. Ελήφθησαν πάνω από 700 ακτινογραφίες των κομματιών Α, Β, C, D και Ε.

Οι γραμμικές αυτές αξονικές τομογραφίες σαρώθηκαν και επεξεργάσθηκαν (Gardner 2001) με κατάλληλο πρόγραμμα τρισδιάστατης ψηφιακής απεικόνισης (3D imaging of x-rays) χωρίς σημαντικά αποτελέσματα στην αναζήτηση της διάταξης των γραναζιών στον χώρο. Δυστυχώς, ό Bromley πέθανε το 1999, χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει την προσπάθεια του και ό Wright άρχισε να μελετά τον μηχανισμό σε μία διαφορετική προσέγγιση άπ’ αυτή του Price και του Bromley. Συγκεκριμένα, ό Wright ισχυρίζεται ότι τα θραύσματα του μηχανισμού δεν αποτελούν ενιαίο μηχανισμό, άλλά δύο ανεξάρτητους μηχανισμούς. Ασχολείται με το μπροστινό τμήμα του μηχανισμού και διατυπώνει ότι ό μηχανισμός προβλέπει καταρχήν τις κινήσεις του Ηλίου και της Σελήνης, άλλά δίνει και τις θέσεις των πέντε γνωστών τότε πλανητών (Έρμη, Αφροδίτη, Αρη, Δία και Κρόνου) και το χαρακτηρίζει πλανητάριο βασισμένο στη γεωκεντρική αντίληψη των Ελλήνων αστρονόμων της εποχής (2002b, 2003a). Ωστόσο οί αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι είχαν υπόψη τους και το ήλιοκεντρικό μοντέλο όπως αυτό έχει καταγραφεί τον 3ο π.Χ. αιώνα από τον Αρχιμήδη στο έργο του «Ψαμμίτης». Στο μοντέλο πού κατασκευάζει για να αναπαραγάγει την λειτουργία του μηχανισμού, προσθέτει γρανάζια, τα φθάνει περίπου στα 40, διαφόρων μεγεθών με 15-223 όδοντώματα, πολύ περισσότερα άπ’ αυτά πού δείχνουν πραγματικά οί ακτινογραφίες και ανέρχονται στα 30 γρανάζια, καθιστώντας τον μηχανισμό πολύπλοκο στην λειτουργία του.

3. Η συσκευή PTMDome της Hewlett-Packard για την ανάγνωση των επιγραφών στα θραύσματα G και άρ. 19 του μηχανισμού

Έρευνα του μηχανισμού την περίοδο 2005-σήμερα

Την περίοδο αύτη, λόγω των έντονων επιστημονικών διαφωνιών πού είχαν προκύψει στην διεθνή βιβλιογραφία και την αμφισβήτηση των διαφόρων μοντέλων πού είχαν αναπαραχθεί για την ερμηνεία της πραγματικής λειτουργίας του μηχανισμού και λόγω του ότι ή σύγχρονη τεχνολογία διαθέτει σήμερα προηγμένες τεχνικές πού είναι σε θέση να εισέλθουν στα «σπλάχνα» του μηχανισμού, χωρίς να τον καταστρέψουν, κρίθηκε άπό επιστημονική ομάδα απαραί-τητη ή επανεξέταση του μηχανισμού. Ή επανεξέταση του μηχανισμού πραγματοποιήθηκε τον Όκτώβριο 2005 με μή καταστροφικές τεχνικές της τελευταίας τεχνολογίας άπό ομάδα Ελλήνων επιστημόνων (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Παν/μιο Αθηνών, Παν/μιο Θεσ/νίκης) και Βρετανών ερευνητών (Gardiff University, Keele University). Στην μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω τεχνικές εξέτασης:

α) Η πολυωνυμική ψηφιακή απεικόνιση με κατάλληλη συσκευή της αμερικανικής εταιρείας

Hewlett-Packard (ΡΤΜ Dome).

β) Η ψηφιακή φωτογράφηση.

γ) Η τρισδιάστατη ακτινογράφηση με ακτίνες Χ (Micro-focus X-Ray Tomography) με συσκευή της αγγλικής εταιρείας X-Tek.

δ) Ή χημική ανάλυση (ποιοτική-ποσοτική) με την τεχνική Spectrum element-specific X-ray imaging (Keele University).

Η ομάδα μελετά και επεξεργάζεται τα δεδομένα των παραπάνω εξετάσεων με κύριο στόχο να καταγράψει τα αντιπροσωπευτικότερα μέχρι σήμερα πραγματικά δεδομένα πού αφορούν την δομή και διάταξη των γραναζιών και των θραυσμάτων του μηχανισμού στον χώρο, εϊτε ώς ενιαία είτε ως χωριστά θραύσματα και την ανάγνωση όλων των επιγραφών και γραμμάτων στα σωζόμενα θραύσματα του.

Φωτογραφίες των βασικών θραυσμάτων του μηχανισμού (Α, Β, C, D, Ε, F) με τις αντίστοιχες ακτινογραφίες με ακτίνες Χ έγιναν στο Ακτινογραφικό Εργαστήριο του Έθνικου Μουσείου το 2005 (Μάγκου).

Τα πρώτα σημαντικά αποτελέσματα των τελευταίων ερευνών με τις νέες τεχνικές δημοσιεύτηκαν σε άρθρο του διεθνούς φήμης επιστημονικού περιοδικού «Nature» Vol.444/30 November 2006 και πολλά άλλα δεδομένα έχουν καταχωρηθεί στην ίστοσελίδα Antikythera- Mechanism. gr.

Η ομάδα αξιοποίησε τα συμπεράσματα των προηγούμενων ερευνητών και με τα νέα συγκλονιστικά δεδομένα πού προέκυψαν με την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ό μηχανισμός είναι ένας αστρονομικός υπολογιστής ή πλανητάριο πού χρησιμοποιείτο για να προβλέπονται οί θέσεις του Ήλιου και της Σελήνης και των τότε γνωστών πλανητών στον ουρανό. Στο εμπρόσθιο μέρος του Μηχανισμού υπάρχουν οί διαβαθμίσεις του ηλιακού και του ζωδιακού κύκλου, οι όποιοι με δείκτες δήλωναν την θέση του “Ηλιου και της Σελήνης και τις φάσεις της Σελήνης. Αποδείχθηκε ή ύπαρξη 30 γραναζιών και για το δικό τους μοντέλο προστέθηκαν ακόμη 7 γρανάζια, τα όποια ισχυρίζονται ότι υπήρχαν αρχικά στον Μηχανισμό. Επιπλέον των προηγούμενων λειτουργιών αποκαλύφθηκε ότι ό Μηχανισμός μπορούσε να προβλέπει και εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης, και επιπλέον εξιχνιάσθηκε ή λειτουργία των περισσότερων γραναζιών. Έκτος άπό τον Μετωνικό κύκλο της Σελήνης, διάρκειας 19 ετών, πού άντιστοιχου ν σε 235 συνοδικούς μήνες, ένας άλλος κύκλος εξιχνιάσθηκε, 76 ετών, ό Καλλιππικός κύκλος, πού αντιστοιχεί στο τετραπλάσιο του Μετωνικου κύκλου πλην μιάς ημέρας.

Η ομάδα επίσης αποκρυπτογράφησε διπλάσιο αριθμό γραμμάτων και λέξεων σε σχέση με τους προηγούμενους ερευνητές, και όπως προκύπτει άπό τις πρώτες μελέτες, οί επιγραφές αποτελούν οδηγίες χρήσης του Μηχανισμού με αστρονομικές, μηχανικές και γεωγραφικές αναφορές.

Ο τύπος των γραμμάτων της ελληνικής γραφής των επιγραφών οδήγησε την ομάδα σε μία παλαιότερη χρονολόγηση κατασκευής του Μηχανισμού, περίπου στο 150-100 π.Χ.

Ο Μηχανισμός κρύβει μέσα του ακόμη πολύ αρχαία γνώση αστρονομίας, μηχανικής, μαθηματικών και τεχνικών κατασκευής πού οί ερευνητές προσπαθούν να αποκαλύψουν. Ή κατασκευή και ή λειτουργικότητα του εξακολουθεί να παραμένει ένα μυστήριο και οί σημερινοί ερευνητές καλούνται να απαντήσουν αν τα θραύσματα του Μηχανισμού αποτελούν ένα ενιαίο μετρητικό όργανο ή ένα στατικό όργανο με δυναμική επεξεργασίας αστρονομικών πληροφοριών ή συνδυασμό ανεξάρτητων οργάνων.

Βιβλιογραφία

1. Bromley A.G., 1986, «Notes on the Antikythera Mechanism», Centaurus, vol. 29, pp. 5-27.
2. Bromley A.G. 1990a, «The Antikythera Mechanism: Horological Journal», vol. 132, pp. 412-415.
3. Bromley A.G. 1990b, «The Antikythera Mechanism: A Reconstruction, Horological Journals July 1990, pp. 28-31.
4. Bromley A.G. 1990c, «Observations of the Antikythera Mechanism» Antiquarian Horology, No.6, vol. 18, Summer 1990, pp. 641-652.
5. Bromley A.G., 1993, «Antikythera: An Australian-Made Greek Icon!», Bassernet. vol. 2, No.3, June 1993, Basser Department of Computer Science, University of Sydney.
6. Edmunds M. and Morgan P., 2000, «The Antikythera Mechanism: still a mystery of Greek astronomy?», Astronomy and Geophysics, vol. 41, Issue 6, Dec. 2000.
7. Freeth T., 2002a, «The Antikythera Mechanism: 1. Challenging the Classic Research», Mediterranean Archaeology and Archaeometry, vol. 2, No 1, pp. 21-35.
8. Freeth T., 2002b, «The Antikythera Mechanism: 2. Is it Posidonius’ Orrery», Mediterranean Archaeology and Archaeometry, vol. 2, No.2, pp. 45-58.
9. Freeth T., Bitsakis Y., Moussas X., Seiradakis J.H., Tselikaw Α., Mangou H., Zafeiropoulou M., Hadland R., Bate D., Ramsey Α., Allen M., Crawley Α., Hockley P., Malzbender T., Gelb D., Ambrisco W. and Edmunds M.G., 2006, «Decoding the ancient Greek astronomical calculator known as the Antikythera Mechanism», Nature, vol. 444/30 November, pp. 587-591.
10. Gardner B., 2000, «A 3D Analysis of X-rays of the Antikythera Mechanism », An Honour thesis, Basser Department of Computer Science, University of Sydney, Australia.
11. Price Derek J. De Solla, 1955, «Clockwork before the Clock», Horological Journal, pp. 811-813, December 1995, pp. 31-34 and January 1956, pp.31-34.
12. Price Derek J. De Solla, 1959a, «On the origin of Clockwork, Perpetual Motion Devices and Compass», United States National Museum Bulletin, 218, Washington D.C.
13. Price Derek J. De Solla, 1959b, «An Ancient Greek Computer», Scientific American, vol. 200, No 6 (June 1959), pp. 60-67.
14. Price Derek J. De Solla, 1974, «Gears from the Greeks: The Antikythera Mechanism – A calendar Computer from ca. 80 B.C.», Trans American Philosophical Society, New Series, 64, Part 7 (reprinted as Science History Publications, New York 1975.
15. Σβορώνος I.N., 1903, «Ό θησαυρός των Αντικυθήρων», στο έν Αθήναις Εθνικό Μουσείο.
16. Wright Μ. and Bromley A.G., 2001, «Towards a New Reconstruction of the Antikythera Mechanism», S.A. Paipetis (ed.), Extraordinary Machines and Structures in Antiquity, proceedings of a conference Archaeometry in South-Eastern Europe, April 1991.
17. Wright M., «An Apparatus for Linear Tomography of the Antikythera Mechanism», Science Museum, London.
18. Wright M., Bromley AG and Magou E., 1991, «Simple X-Ray Tomography and the Antikythera Mechanism», Pact 45 (1995), pp. 531-543, Proceedings of the Conference Archaeometry in South-Eastern Europe, April 1991, Delphi-Greece.
19. Wright M., 2002a, «In the steps of the master mechanic», Ancient Greece and the Modern World, proceedings of a conference of that name, Ancient Olympia, July 2002, University of Patras 2003, pp. 86-97.
20. Wright M., 2002b, «A Planetarium Display for the Antikythera mechanism», Horological Journal, vol. 144, No. 5, pp. 169-173.
21. Wright M., 2003a, «Epicyclic gearing and the Antikythera mechanism», Part 1, Antiquarian Horology, No. 3, vol. 27, pp. 267-279.
22. Wright M., 2003b, «The Scholar, The Mechanic and the Antikythera Mechanism: complementary approaches to the study of an instrument*, Bulletin of the Scientific Instrument Society, No. 80, 2004.
23. Wright M., 2004, «The Antikythera Mechanism, Seminars in the History of Science and Technology», Science Museum and Imperial College, December 2004.
24. Wright M., 2005, «The Antikythera Mechanism: a New Gearing Scheme», Bulletin of the Scientific Instrument Society, No. 85, 2005.

Πηγή: Περιοδικό Πεμπτουσία, τεύχος 24