Το πνευματικό μέλλον του κόσμου

Ο κόσμος αλλάζει, δεν μας απομένει πια καμία αμφιβολία. Αλλάζουν οι αντιλήψεις για τη ζωή κι αυτός ο  ίδιος, ο τρόπος της ζωής. Δεν ξέρουμε ακόμη αν κάποτε θα φτάσουμε σε μια μορφή κάπως σταθερή του βίου, με χαρακτηριστικά σαφή, ύστερα από αυτή την κοσμοχαλασιά που περνούμε. Το βέβαιο είναι πως σήμερα, όλα αλλοιώνονται, ρέουν, είναι ασαφή και συχνά απροσδιόριστα.

Ο άνθρωπος, που χωρίς έντονη προσωπικότητα είναι πάντα ο καθρέφτης του περιβάλλοντός του, αλλοιώνεται κι αυτός, μετασχηματίζεται, μετακινείται, δεν μας προσφέρει τίποτε το σταθερό και το αμετακίνητο, έτσι καθώς πηγαίνει αγόγγυστα με το ρεύμα των καιρών.

Η αγωνία μας πια δεν είναι μονάχα η τραγική έκφραση του ψυχικού κενού, του μεταφυσικά αδιέξοδου, δηλαδή της απιστίας. Είναι συγχρόνως και η αγωνία που γεννά η τρομερή ροή, η κίνηση και η αλλαγή της σημερινής ζωής. Γιατί αυτό το γεγονός, υποχρεώνει τον σύγχρονο άνθρωπο να παλεύει να συντονισθεί με κάτι που κινείται και μεταβάλλεται κι επειδή τέτοιος συντονισμός είναι εκ των πραγμάτων ανεπίτευκτος, να υποφέρει, ν’ αγκομαχεί, ν’ αγωνιά.

Το μόνο σταθερό, αμετακίνητο σημείο μέσα στη ζωή μας είναι πάντα ο Θεός. Το κέντρο του κόσμου, η αρχή και το τέλος. Και ανάμεσα σ’ αυτή την αγχώδη ροή και μεταλλαγή της σημερινής ζωής, ένα μονάχα άνθρωπο κατορθώνουμε να δούμε, σταθερό οπωσδήποτε, ψύχραιμο, να ταξιδεύει μέσα στο χρόνο με σιγουριά και με πίστη: τον πνευματικό άνθρωπο.

Πνευματικός άνθρωπος δεν είναι, βέβαια, εκείνος που ασχολείται με τα γράμματα και τις τέχνες, ο φιλόσοφος, ο στοχαστής. Αυτός, εκτός από το ταλέντο του, μπορεί να είναι και πνευματικός άνθρωπος. Όπως μπορεί και να μην είναι. Πνευματικός είναι ο άνθρωπος εκείνος που δια βίου χαρακτηρίζεται από έντονη, ισορροποιημένη και ειλικρινή αγωνία ύπαρξης. Είναι εκείνος που αναζητεί και ζει με εντιμότητα τα προβλήματά του και που αδιάκοπα αποκαθαίρει και επαληθεύει πραγματικά τη βαθύτερη, την πνευματική του φυσιογνωμία, δηλαδή την ψυχή του. Γιατί εκείνος που δεν πιστεύει απόλυτα στην ύπαρξη της ψυχής, δεν μπορεί με κανένα τρόπο να είναι πνευματικός άνθρωπος.

Ακόμη, πνευματικός άνθρωπος δεν είναι ο ξεκομμένος, ο απογειωμένος της ζωής. Είναι εκείνος που χαρακτηρίζεται έντονα από το πάθος, τη λαχτάρα της πράξης, γιατί γνωρίζει πως η κλήση σήμερα είναι για πίστη και για πράξη συγχρόνως. Ο πνευματικός άνθρωπος τοποθετεί το πνεύμα πρώτο στην ιεραρχία του κόσμου, το πνεύμα που είναι η ευγένεια, η τιμή, η έξαρση, η υψηλοφροσύνη, η αξιοπρέπεια, η βαθύτερη κι αληθινή ουσία του ανθρώπου. Και μάχεται, και ενδιαφέρεται το πρωτείο αυτό του πνεύματος να μη διαφιλονικηθεί από κανένα και τίποτε, αλλά να μείνει επικεφαλής της ζωής για να την ευγενίζει, να την εξανθρωπίζει. Ολόκληρος ο βίος του πνευματικού ανθρώπου είναι μια εποποιία τόλμης, σεμνότητας, σεβασμού και τιμής προς τον άνθρωπο.

Πνευματικός είναι ο άνθρωπος εκείνος που βαδίζει αδιάκοπα προς το Θεό. Που ο ουρανός κι ο υπερβατικός κόσμος είναι η αδιάκοπη έγνοια του. Δεν είναι ο τέλειος, αλλά είναι εκείνος που λαχταρά την τελειότητα. Κι αυτή η τελειότητα, η καθαρότητα και η λάμψη της ζωής είναι το μέγιστο άθλημά του.

Ο κόσμος, βέβαια, αλλάζει και η μεταβολή αυτή είναι, όπως φαίνεται, ριζική. Ζούμε σε μια σκληρή κι άχαρη εποχή που αρνείται κι εξορίζει από τη ζωή το πνεύμα, που λατρεύει την ύλη, τον αριθμό και τη μηχανή. Ζούμε σε μια ψυχρή, αγχώδη, με παγωμένα μάτια εποχή, πυρετική και βιαστική, ξένη προς το ρυθμό της πνευματικής ζωής. Τα πάντα μας φαίνονται αφηνιασμένα, οι θεσμοί, οι ρυθμοί, όλα έχουν σπάσει και ο κόσμος δείχνει να κατηφορίζει προς μια αναπότρεπτη καταστροφή ή εκβαρβάρωση. Εδώ πια δεν πρόκειται για πνευματική ελευθερία, γιατί και η ελευθερία έχει τους νόμους της. Πρόκειται για μια δαιμονική αναρχία που συντρίβει κάθε τι το πνευματικό, χωρίς τον παραμικρό δισταγμό.

Ο πνευματικός άνθρωπος αισθάνεται έντονα πως βρίσκεται σε δυσαρμονία με το πνεύμα και το ύφος της σημερινής ζωής. Συχνά υφίσταται διωγμούς και σχεδόν πάντοτε ασφυκτιά όταν διαπιστώνει ότι η ζωή, άγρια και επίμονα, δεν αφήνει περιθώρια στην ανάπτυξη του πνεύματος. Η εποχή που περνούμε είναι σαφέστατα αντιπνευματική. Κι όχι μονάχα αυτό: με την υλοφροσύνη της απλώνει πάνω από τους πνευματικούς ανθρώπους ένα σιδερένιο πέπλο αποκάρδιωσης που σφίγγει, που πνίγει το πνεύμα, που αχρηστεύει τον δυναμισμό, που σβήνει το φως του.

Μέσα σ’ ένα τέτοιο ζοφερό κόσμο, ποιό είναι το χρέος που έχει να επιτελέσει ο αληθινά πνευματικός άνθρωπος;

Πρέπει με τη ζωή του ολόκληρη να συνεχίσει να λάμπει, να υπογραμμίζει αδίσταχτα σε κάθε περίπτωση κι ευκαιρία την πίστη του στο πρωτείο του πνεύματος, να κάνει την κάθε του μέρα μια διακήρυξη πνευματικής ελευθερίας, έναν αρρενωπό ύμνο τιμιότητας, αξιοπρέπειας, αγάπης, ειλικρίνειας κι ανθρωπιάς. Να αποκρίνεται στα διλήμματα που του θέτει η σημερινή ζωή σαν πνευματικός άνθρωπος, αδίσταχτα, χωρίς αμφιταλαντεύσεις γιατί στο δικό του πρόσωπο θα σωθεί, όπως έλεγε ο  Άγγελος Τερζάκης, η τιμή και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Αν αυτός αντέξει κι επιζήσει μέσα σ’ αυτή την αραιή, από την άποψη του πνεύματος, ατμόσφαιρα της εποχής μας, τότε ο άνθρωπος θα σωθεί. Το πνευματικό μέλλον του κόσμου κρίνεται στο πρόσωπο του κι αυτός θα είναι έσχατο οχυρό αντίκρυ στη βαρβαρότητα.

Μια τέτοια στάση ζωής, είναι φανερό, πως προετοιμάζει τους μάρτυρες, τους ήρωες, τα ολοκαυτώματα. Κι αληθινά. Η εποχή μας είναι για τον γνήσια πνευματικό άνθρωπο, εποχή ηρωισμού απεγνωσμένου, εποχή αιματηρών θυσιών, εποχή μαρτύρων.

 (Κώστα Ε. Τσιρόπουλου, «Δοκίμια Ευθύνης». Εκδ. οίκος «Αστήρ», Αθήνα 1969)