Το ένδυμα της ντροπής

«Εστίν αισχύνη επάγουσα αμαρτίαν και εστίν αισχύνη δόξα και χάρις» (Παροιμίες 26,11)

Η ντροπή -ή επί το ελληνικότερον η αιδώς και το αγιογραφικότερον η αισχύνη- είναι ένα δώρο του Θεού προς τον άνθρωπο. Ένα στεφάνι δόξας και χάριτος. Το αίσθημα αυτό προ της πτώσεως στη ζωή των πρωτοπλάστων λειτουργούσε ως πηγαίος σεβασμός και ιερό δέος προ της παρουσίας του Θεού. Μετά τη διάπραξη της αμαρτίας, οι πρώτοι άνθρωποι κυριεύονται από το κοινό αίσθημα της ντροπής, διότι «έγνωσαν ότι γυμνοί ήσαν» και γι’ αυτό φοβούνται και σπεύδουν να κρυφθούν «από προσώπου Κυρίου του Θεού» (Γένεση 3,7-8). Η πτώση αλλοίωσε σημαντικά το βαθύ και άγιο αίσθημα του σεβασμού, μετατρέποντάς το σε φόβο, έλεγχο και ντροπή. Αυτά ωστόσο τα στοιχεία θα λειτουργήσουν έκτοτε, στην μεταπτωτική οικονομία της ζωής μας, ως κατάλοιπα, χρήσιμα για τη συγκράτηση του άνθρωπου από το κατήφορο της αμαρτίας. Συγκεκριμένα το αίσθημα της ντροπής θα διαδραματίζει κατά θεία οικονομία, ένα διπλό ρόλο: αφ’ ενός θα χρησιμεύει ως ένα χαλινάρι της φοράς της πεσμένης ανθρώπινης φύσεως προς το κακό, και αφ’ ετέρου ως έλεγχος και πικρή μεταμέλεια μετά τη διάπραξη της αμαρτίας. Λέει ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Δείχνοντας και εδώ ο αγαθός Κύριος πολλή πρόνοια για μας, εμπόδισε την αναισχυντία των γυναικών με την εντροπή, σαν με χαλινάρι. Διότι αν μόνες τους έτρεχαν προς τους άρρενες, «ουκ αν εσώθη πάσα σαρξ» (Λόγος 15). Με τη συνεχή διάπραξη του κακού, βεβαίως το αίσθημα αυτό στους μεγαλύτερους αμβλύνεται και δεν λειτουργεί πάντοτε ευεργετικά, όπως θα πούμε παρακάτω. Στα παιδιά όμως και στους έφηβους θα το συναντήσει κανείς ακόμη ενεργό και πολλές φορές έντονο. Και πρέπει να ομολογήσουμε ότι, το απαλό ερύθημα(κοκκίνισμα) του προσώπου τους, αποτελεί τη μεγαλύτερη απόδειξη γι’ αυτό αλλά και τη σπάνια ομορφιά τους!

Πάντως η αιδώς(ντροπή) ανέκαθεν υπήρξε αρετή και χαρακτηριστικό γνώρισμα του καθαρού ανθρώπου και από όλους εξυμνείται ως κατάσταση ανωτερότητας και αξιοπρέπειας. Οι αρχαίοι μάλιστα λάτρευαν την Αιδώ ως θεά!

Η Αγία Γραφή καθώς και οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, αποδίδουν μεγάλη βαρύτητα στην «αιδημοσύνη» και τη σεμνότητα του ήθους, θεωρώντας τες δόξα και χάρη του πνευματικού ανθρώπου και μίμηση του Χριστού! «… εστίν αισχύνη δόξα και χάρις» τονίζει το προοιμιακό μας επίγραμμα και: «πρόσωπον αιδήμονος μιμείται την ταπείνωσιν του ηγαπημένου (του Χριστού)» αποφαίνεται ο Αββάς Ισαάκ.

Το πολύτιμο αυτό εφόδιο του ανθρώπου παρουσιάζει ωστόσο μια αντιφατικότητα που έγκειται στο ότι ενεργοποιείται όπου δεν πρέπει και δεν ενεργοποιείται όταν πρέπει. Δηλαδή ο άνθρωπος ντρέπεται εκεί που δεν πρέπει και δεν ντρέπεται εκεί που πρέπει. Γι’ αυτό και η Γραφή λέει: «υπάρχει ντροπή επαίσχυντη και αξιοκατάκριτη και υπάρχει ντροπή γεμάτη δόξα και χάρη» (ενθ. άν.). Ας δούμε αυτό το οξύμωρο λίγο πιό αναλυτικά:

Το να παύσει να ντρέπεται ο άνθρωπος και μάλιστα όταν διαπράττει επαίσχυντες πράξεις, θεωρείται σύμφωνα με το πνεύμα της Γραφής και των Πατέρων μεγάλη κατάπτωση και αληθινή συμφορά. Ο Κύριος στο Ευαγγέλιο ταυτίζει τον αδιάντροπο άνθρωπο με τον αθεόφοβο: «κριτής ην εν τινι πόλει τον Θεόν μη φοβούμενος και άνθρωπον μη εντρεπόμενος» (Λουκ. 18,2). Έτσι βλέπουμε ότι η αδιαντροπιά οδηγεί στην αθεοφοβία και το αντίθετο. Εάν σκοπός της παιδείας -λέει ο Ιερός Χρυσόστομος- είναι να ντρέπεσαι τον εαυτόν σου, αποτελεί έσχατη απαιδευσιά το να μη ντρέπεσαι ούτε τους άλλους». Η ντροπή χρησιμεύει σαν ένα λεπτότατο ένδυμα της προσωπικότητος, το οποίο όταν αμαυρωθεί ή και καταστραφεί τελείως, αφανίζει το ανθρώπινο κάλλος και ο άνθρωπος «άφρων εστί και χοίρω μη έχοντι νόμον παραπλήσιος» (Αββάς Ισαάκ). Η ψυχή τότε γυμνή οδηγείται στην αναίδεια και στην αναισχυντία. Ο φράκτης της αιδούς(ντροπής) έχει κρημνιστεί και τότε ο δρόμος προς τη διαφθορά είναι ολάνοικτος. Δεν υπάρχουν πλέον για το άτομο ηθικοί δισταγμοί, αναστολές και συνειδησιακά προβλήματα. Όλα πλέον επιτρέπονται. Γι’ αυτό όλα διαπράττονται! Και μάλιστα φανερά, απροκάλυπτα και με καύχηση! Τούτο, το τελευταίο, είναι το χειρότερο: Η κυνικότητα είναι η έσχατη ηθική και πνευματική παρακμή ενός άνθρωπου και μιας κοινωνίας. Τούτο αποτελεί τη καρδιά της αμαρτίας, την αμαρτία της… αμαρτίας!!!

Ο Απόστολος Παύλος με λίγες μόνο λέξεις στην προς Φιλιππησίους επιστολή του (3,12) σκιαγραφεί τη κατάσταση των ανθρώπων: «ων ο Θεός η κοιλία και η δόξα εν τη αισχύνη αυτών, οι τα επίγεια φρονούντες· ων το τέλος απώλεια…». Εις δε το πρώτο κεφάλαιο της προς Ρωμαίους (στίχ. 18,32) εκτενέστερα και με πόνο και τόνο δραματικό περιγράφει τη κατάπτωση του αρχαίου κόσμου, τον οποίο «παρέδωκεν ο Θεός εις αδόκιμον νουν, ποιείν τα μη καθήκοντα». Γι’ αυτό και ο Αββάς Ισαάκ προειδοποιεί: «οι αναιδείς και οι αναίσχυντοι τη φλογί του Αγίου Πνεύματος εκλείψουσιν» (Λόγος α’).

Πολύ φοβούμεθα ότι αυτή η «δόξα εν τη αισχύνη ημών» αποτελεί το κυρίαρχο «στίγμα» και της δικής μας εποχής. Φθάσαμε και εμείς στο τελευταίο σκαλοπάτι της σκάλας του κακού, όπως λέει ο ποιητής. Τί άλλο περιμένουμε; Και αυτό ίσως αποκαλύπτει το εσχατολογικό νόημα των ημερών μας, για τις οποίες πάλι ο Παύλος λέει: «… εν ταις εσχάταις ημέραις, έσονται οι άνθρωποι… ανόσιοι (μη έχοντες ιερόν και όσιο) και προπετείς (αυθάδεις)» (Β’ Τιμ. 3,2).

Υπάρχει δε πάνω σ’ αυτό και μια φοβερή πρόρρηση του Κυρίου, την οποία -σύμφωνα με κάποιο πρωτοχριστιανικό κείμενο- είπε, όταν η Σαλώμη η Μυροφόρος, τον ρώτησε: πότε θα έλθει η βασιλεία του Θεού; Της είπε: «όταν θα καταστρέψετε το ένδυμα της ντροπής»!!!

Στη Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν κεφάλαια ολόκληρα (Σοφ. Σειράχ 40-41) με παραινέσεις και προτροπές περί του πότε πρέπει ο άνθρωπος να φορά το ένδυμα της ντροπής και πότε όχι. Επιλεκτικά και δειγματοληπτικά θα αναφέρουμε μερικές:

– Βάσις όλων θεωρείται ο σεβασμός και η συστολή μπροστά στο Θεό και την αλήθεια Του, «Αισχύνεσθε από αληθείας Θεού και διαθήκης».

– Η ντροπή πρέπει να ρυθμίζει τις διαπροσωπικές και ανθρώπινες σχέσεις μας. Τότε το επίπεδο του πολιτισμού μας διατηρείται υψηλό. «Αισχύνεσθε από πατρός και μητρός» και «από κοινωνού και φίλου περί αδικίας και από τόπου ου παροικείς, περί κλοπής». Ο Πλάτων θεωρεί νόσο μιας πόλεως τον αναιδή και ως τέτοιο πρέπει να τον φονεύουν. «Αισχύνεσθε περί πορνείας, από οράσεως γυναικός εταίρας, από κατανοήσεως (να περιεργάζεσθε) γυναικός υπάνδρου και περιέργειας (μεγάλης οικειότητας) παιδίσκης αυτού και μη επιστής επί την κοίτην αυτής». Η ανηθικότητα και η ακολασία με όλες τις μορφές θεωρήθηκε ανέκαθεν επακόλουθο της αναισχυντίας. «Αναισχυντία, φαύλου ίδιον» έλεγαν και οι αρχαίοι!

-«Αισχύνεσθε από σκορακισμού λήψεως και δόσεως (τις παράνομες δοσοληψίες)» και «από αφαιρέσεως μερίδος και δόσεως (να αφαιρείς από κάποιον το δίκαιο μερίδιο του ή το δώρο του)»

-«Αισχύνεσθε από ηγουμένου και δυνάστου περί ψεύδους (να ντρέπεστε το ψεύδος ενώπιον του ηγεμόνος και του κατέχοντος εξουσία)»

-«Έτσι φερόμενος -λέγει εν κατακλείδι το ιερό κείμενο- θα αποκτήσεις την αληθινή και αξιέπαινη ντροπή και θα ευρίσκεις πάντοτε χάρη και εκτίμηση από όλους τους ανθρώπους»

Θεωρούμε όμως καλό να προσθέσουμε σ’ αυτές τις βιβλικές εντολές και μερικές διδαχές του Οσίου Πατρός ημών Ισαάκ του Σύρου, που αποπνέουν το άρωμα της πατερικής διακρίσεως και της οσιακής ψυχικής λεπτότητας. Αποτελούν θα λέγαμε ένα πατερικό «savoir vivre»!

– Τη συστολή και την κοσμιότητα προς όλους συνιστά κατ’ αρχήν ο όσιος Πατήρ (Λόγος Ζ): «γενού συνεσταλμένος από πάντων» και «έκκλινον από της παρρησίας ως από θανάτου»! Είναι γνωστό πόσο φοβούνται οι άγιοι την «παρρησία» δηλαδή την αδιάκριτη οικειότητα και την αυθάδεια, γιατί την θεωρούν πόρτα, που οδηγεί τη ψυχή στο ηθικό άνοιγμα «των ασκών του Αιόλου».

Και προχωρεί στις πατρικές υποδείξεις: «Κάθισε με κοσμιότητα και συστολή, χωρίς να γυμνώσεις κανένα μέλος σου…» Η εποχή μας αντίθετα κατέχεται από τη «νεύρωση του γδυσίματος»!…

«Να μην απλώσεις το χέρι σου με αναίδεια, εμπρός από τους συντρόφους σου για να πάρεις κάτι…» Τι λένε τα σύγχρονα παιδιά γι’ αυτό;

«Να μη ρίψεις εμπρός σε κάποιον πτύελο (σάλιο) κι αν σε πιάσει βήχας ενώ κάθεσαι σε τραπέζι, στρέψε το πρόσωπον σου προς τα πίσω και τότε βήξε!…» Υψηλό επίπεδο αλληλοσεβασμού, που δυστυχώς και αυτό τείνει να εκλείψει!…

«Όταν βαδίζεις στο δρόμο, να μη προσπεράσεις τους μεγαλύτερούς σου και αν προσπεραστεί ο σύντροφός σου, αφού προχωρήσεις λίγο, περίμενε τον!…» Αυτό ίσως πολλοί ούτε καν το γνωρίζουν…!

«Να εξέρχεσαι για την απαραίτητη ανάγκη με σωφροσύνη, από ευλάβεια προς το φύλακα άγγελο σου!!…» Το απόγειο του αυτοσεβασμού!!

Θίγοντας και άλλα τέτοια πολλά ο μεγάλος ανατόμος της ψυχής καταλήγει: «Αν λάβεις αυτές τις προφυλάξεις άνθρωπε και απασχοληθείς διαρκώς με τη μελέτη του Θεού, αληθινά η ψυχή σου θα ιδεί μέσα της το φως του Χριστού και δεν θα σκοτισθεί εις τον αιώνα…»

Υπάρχει όμως και ντροπή για τήν οποία, όπως είπαμε, πρέπει να… ντρεπόμαστε, «ου γαρ έστι πάσαν αισχύνην διαφυλάξαι, καλόν» (Σοφία Σειράχ 41,15). Ο ανθρώπινος εγωισμός, η ανθρωπαρέσκεια, το υλικό συμφέρον και η δειλία, βοηθούντος και του Διαβόλου, είναι οι γενεσιουργές αιτίες αυτής της επαίσχυντης ντροπής και οι οποίες ενεργούν μέσα μας και δεν μας αφήνουν να προχωρήσουμε στην διάπραξη του αγαθού και στη μαρτυρία της πίστεως. Γι’ αυτό και στηλιτεύονται εξ ίσου, τόσο μέσα στην Αγία Γραφή, όσο και στους Πατέρες. Στο 41 κεφάλαιο της Σοφίας Σειράχ διαβάζουμε: «Μη περί τούτων (αυτών που θα εκθέσει πάρα κάτω) αισχυνθής και μη λάβης πρόσωπον του αμαρτάνειν».

Καί συνεχίζει:

«Μη ντραπής να σέβεσαι τον νόμον του Υψίστου και την διαθήκη Του».

Και ο Κύριος στην Καινή Διαθήκη προειδοποιεί:

– «ος γαρ αν επαισχυνθή με και τους εμούς λόγους εν τη γενεά ταύτη τη μοιχαλίδι και αμαρτωλώ και ο υιός του ανθρώπου επαισχυνθήσεται αυτόν όταν έλθη εν τη δόξη του Πατρός αυτού μετά των αγγέλων των Αγίων» (Μάρκ. 8,38).

– Μη για λόγους ντροπής αποφεύγεις να παρουσιάζεις το λόγο του Θεού.

– Μη, ένεκα ντροπής προς κάποιο πρόσωπο, πέσεις σε κάποιο παράπτωμα.

– Μη ντραπείς να ομολογήσεις τα σφάλματα σου.

-Μη ντραπείς για την πλήρη και ορθή διαπαιδαγώγηση των τέκνων σου.

Και κάτι που ίσως μας χρειάζεται ιδιαιτέρως:

– Μη για λόγους ντροπής υποταχθείς δουλοπρεπώς σε άνθρωπο μωρό και ασεβή και μη επηρεασθείς ποτέ από πρόσωπα που κατέχουν αξιώματα ώστε να παρεκκλίνεις από την αλήθεια…

Όπως βλέπουμε η αποφυγή της ντροπής αυτής όχι μόνο συνιστάται, άλλα και θεωρείται τιμή και δόξα και χάρις Θεού, αν μάλιστα λάβουμε υπ’ όψη μας και τα λόγια του Αποστόλου Πέτρου: «Μη γαρ τις υμών πασχέτω ως φονεύς ή κλέπτης ή κακοποιός ή ως αλλοτριοεπίσκοπος, ει δε ως χριστιανός μη αισχυνέσθω, δοξαζέτω δε τον Θεόν εν τω μέρει τούτω» (4,16).

Όμως η παρηκμασμένη και αλλοπρόσαλλη εποχή μας παρουσιάζει και εδώ, όπως και σε πολλά άλλα, αυτή τη διαστροφή και αντιφατικότητα: περιπτώσεις που σου έρχεται να φωνάξεις: «αιδώς Αργείοι» και περιπτώσεις που αναγκάζεσαι σε κάποιον να πεις: «ντροπή σου είναι που… ντρέπεσαι»!…

(Αρχιμ. Αθηναγόρου Καραμαντζάνη, Οι πατέρες και τα προβλήματα της ζωής, τ.Β΄. Έκδ. Ι. Μ. Αγ. Αθανασίου Κολινδρού, σ. 76).