Γιατί η τηλεόραση παρεμβαίνει στις σχέσεις γονιών και παιδιών;

 Πρώτα απ’ όλα διότι είναι υπερβολικά παρεμβατική. Η τηλεόραση φέρνει μέσα στα σπίτια λέξεις και εκφράσεις, που η συντριπτική πλειονότητα των γονιών δεν θα χρησιμοποιούσε ποτέ, ή προβάλλει σκηνές, την ώρα που η οικογένεια είναι συγκεντρωμένη για φαγητό, που ελάχιστοι γονείς θα επέτρεπαν στα παιδιά τους να δουν.

«Η τηλεόραση είναι μια επικίνδυνη πηγή πληροφοριών, παρουσιάζει ψευδείς και εξωπραγματικές αναλήψεις δεν διαθέτει ένα συνεπές σύστημα αξιών, με εξαίρεση τον καταναλωτισμό, και αποτελεί μέσο για τη χειρότερη κοινωνικοποίηση. Η ζημιά που προκαλεί είναι ατομική, κοινωνική, σωματική και διανοητική».(J. Condry, ψυχολόγος, επικοινωνιολόγος)

Πολύ συχνά η τηλεόραση καθορίζει τη χρονική διάρκεια του διαλόγου, αποφασίζει ποια είναι η κατάλληλη στιγμή να ακούσουν τα παιδιά για τη χρήση προφυλακτικού, για τους βιασμούς και τις ανθρωποκτονίες, χωρίς να δείχνει το παραμικρό ενδιαφέρον για την ευαισθησία των ανήλικων τηλεθεατών.

Γνωρίζουμε ότι από άποψη ωριμότητας η ηλικία των τεσσάρων δεν ισοδυναμεί με την ηλικία των οκτώ ή των δώδεκα ετών. Γι’ αυτό ένα εκπαιδευτικό μήνυμα πρέπει να αναπτύσσεται βαθμιαία, με βάση την ηλικία και την προσωπικότητα κάθε μεμονωμένου υποκειμένου.

Η τηλεόραση, δυστυχώς, από τη φύση της, δεν σέβεται κανένα στάδιο ψυχοσυναισθηματικής και διανοητικής ωριμότητας. Έτσι αδιαφορεί για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η αδιάκριτη και αβασάνιστη μετάδοση ανεπεξέργαστων εικόνων και ειδήσεων πάνω σε κάθε παιδί την κάθε στιγμή.

Η τηλεόραση οδηγεί στη γλωσσική πενία, επειδή χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο ως επί το πλείστον κοινότυπο και απλοϊκό ή ενίοτε πολύπλοκο και ακατανόητο. Επιπλέον, περιθωριοποιεί πολλές μορφές τέχνης όπως π.χ. τον ποιοτικό κινηματογράφο, το θέατρο, την όπερα, την παραδοσιακή μουσική, και παράλληλα λειτουργεί ως οδοστρωτήρας για τη λαϊκή τέχνη.

Ακόμη και τα παραμύθια και τα τρυφερά νανουρίσματα τείνουν να εξαφανιστούν από την εμπειρία των παιδιών μας, που έχουν συνηθίσει πλέον να κοιμούνται βλέποντας τις συχνά βίαιες εικόνες των διαφόρων τηλεοπτικών εκπομπών, που προβάλλονται κάθε βράδυ στη μικρή οθόνη.

Με αυτή την αφόρητα ισοπεδωτική της πολιτική η τηλεόραση, ενώ διατείνεται ότι διευρύνει τους πολιτιστικούς ορίζοντες του τηλεθεατή, στην πραγματικότητα τους περιορίζει.

Είναι ολοφάνερο, συνεπώς, ότι τα προβλήματα που συνδέονται με την κακή χρήση της τηλεόρασης αφορούν κατά κύριο λόγο στα παιδιά και αγγίζουν πολύ σημαντικές όψεις της προσωπικότητας και της ανάπτυξης τους.

Μια μελέτη επί του θέματος, που πραγματοποίησε ομάδα παιδιάτρων τη δεκαετία του ’80, όταν ακόμη το πρόβλημα δεν είχε προσλάβει τις διαστάσεις που έχει σήμερα, οδήγησε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

Τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, που προκαλεί η κακή χρήση της τηλεόρασης κατά την παιδική ηλικία, εντοπίζονται:

(α) στη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, εφόσον η τηλεόραση περιορίζει την ανάπτυξη αφηρημένης σκέψης, τη φαντασία, την αγάπη για το διάβασμα, και καλλιεργεί τη χρήση μιας φτωχής και εξαιρετικά υπεραπλουστευμένης γλώσσας

(β) στο συναισθηματικό και ψυχολογικό κόσμο του παιδιού, δεδομένου ότι η τηλεόραση αλλοιώνει τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, περιορίζει την επικοινωνία μεταξύ των συνομηλίκων, μειώνει την ικανότητα οργάνωσης του ελεύθερου χρόνου, προκαλεί επιθετική και παθητική συμπεριφορά και συμπτώματα άγχους·

(γ) «σε κοινωνικό επίπεδο, επειδή ευνοεί την αβασάνιστη υιοθέτηση στερεότυπων κοινωνικών μοντέλων, εξοικειώνει τα παιδιά και. μέσω των παιδιών, τους γονείς με τον καταναλωτισμό και συμβάλλει στην αύξηση της κοινωνικής βίας». (Α. Di Palma. Μ. Ε. Zappatore. C. Buraschi).

Εξαιτίας των παραπάνω, οι γονείς πρέπει να απαιτήσουν από τους τηλεοπτικούς σταθμούς να σέβονται περισσότερο την παιδική ηλικία καθώς και τη θέσπιση αυστηρών κανόνων, που να προστατεύουν το συμφέρον των παιδιών τους και όχι τα οικονομικά συμφέροντα της αγοράς. Οι απαιτήσεις αυτές αφορούν κατά κύριο λόγο στη δημόσια τηλεόραση, η οποία, εφόσον υποστηρίζεται από την υποχρεωτική πάγια εισφορά των πολιτών, οφείλει να γίνει μια πραγματικά «κοινωφελής υπηρεσία».

Η τηλεόραση είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο, γιατί μπορεί να υπηρετεί αποκλειστικά τη λογική του κέρδους, εξαιτίας του οποίου σήμερα βρίσκουν θέση στα προγράμματα της βίαια θεάματα, χαρτορίχτρες, μάγοι και κάθε είδους χυδαιότητα. Αντίθετα, είναι απαραίτητο (και δυνατό) η τηλεόραση να ξαναβρεί τον αρχικό της ρόλο, δηλαδή, να φέρνει τους ανθρώπους κοντά τον ένα στον άλλο και να τους καλλιεργεί με υψηλού επιπέδου πολιτιστικές και εποικοδομητικές εκπομπές.

 Δέκα χρυσοί κανόνες

 Είναι ολοφάνερο, ότι για να γίνει κάτι ουσιαστικό στη σχέση μας με την τηλεόραση θα πρέπει να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο οργάνωσης της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή τον τρόπο σκέψης και τον τρόπο ζωής μας. Πράγμα εύκολο στα λόγια βέβαια, όμως, δύσκολο στην πράξη.

Ωστόσο, μπορούμε να κάνουμε κάτι άμεσα. Στη συνέχεια, παραθέτω ένα δεκάλογο με κάποιες χρήσιμες συμβουλές:

1) Το πρώτο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να μάθουμε εμείς οι ίδιοι (και να διδάξουμε στα παιδιά μας) να κλείνουμε την τηλεόραση. Όταν τελειώνει η εκπομπή που παρακολουθούμε, πρέπει να κλείνουμε την τηλεόραση και να μην αλλάζουμε συνεχώς κανάλι, γιατί έτσι συνηθίζουμε τα παιδιά να παραμένουν κολλημένα στην οθόνη.

Σε μια έρευνα που έγινε στη Γενεύη, στην ερώτηση: Αν μια εκπομπή δεν σου αρέσει, κλείνεις την τηλεόραση;», το 50% των παιδιών απάντησαν αρνητικά! Ακόμη, λοιπόν, και όταν το παιδί ενοχλείται από μια εκπομπή, είναι τόσο καθηλωμένο που συνεχίζει να την παρακολουθεί.

2) Το δεύτερο σημαντικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαμαρτυρόμαστε κάθε φορά που προβάλλεται μια εκπομπή κακής ποιότητας ή ακατάλληλη για τα παιδιά στις παιδικές ζώνες του προγράμματος. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε κάθε φορά που αποδοκιμάζουμε έντονα το περιεχόμενο ενός προγράμματος.

3) Χρήσιμο επίσης είναι, να παρακινούμε το σχολείο να μαθαίνει στα παιδιά πώς να παρακολουθούν τηλεόραση με κριτικό πνεύμα.

«Πρέπει το σχολείο να μαθαίνει στα παιδιά κάποια πράγματα γύρω από την τηλεόραση, όπως για το περιεχόμενο των διαφόρων εκπομπών και για το ρόλο των διαφημίσεων.

Τα παιδιά πρέπει να μάθουν, ότι η απόκτηση υλικών αγαθών δεν είναι ο υπέρτατος σκοπός της ζωής και ότι πολλές αξίες που διδάσκονται στην τηλεόραση ανατίθενται σ’ αυτό που διδάσκεται στο σχολείο ή στην οικογένεια (μα ποιος αγαπά πραγματικά τα παιδιά, οι βιομηχανίες ή οι γονείς;).

Το σχολείο δεν πρέπει να αγνοεί την τηλεόραση. Αξίζει τα παιδιά να δοκιμάσουν να χρησιμοποιήσουν μια βιντεοκάμερα, για να καταλάβουν πόσο εύκολο είναι να διαστρεβλωθεί η πραγματικότητα». (J. Condry, επικοινωνιολόγος)

4) Μία μόνο τηλεόραση στο σπίτι είναι αρκετή.

Επιπλέον:

– ποτέ να μη βρίσκεται στο υπνοδωμάτιο ενός παιδιού ή ενός εφήβου,

– ποτέ στην κουζίνα,

– ποτέ να μην είναι ανοιχτή την ώρα του φαγητού, που συνήθως αποτελεί τη μοναδική στιγμή κατά την οποία όλα τα μέλη της οικογένειας βρίσκονται συγκεντρωμένα και μπορούν να συζητήσουν.

5) Πρέπει να μειώσουμε το χρόνο που αφιερώνουμε, κυρίως εμείς οι ενήλικες, στην τηλεόραση.

Όσο για τα παιδιά, καλό είναι να μην τα αποτρέπουμε από την τηλεόραση με αυταρχικές απαγορεύσεις αλλά, αντίθετα, προτείνοντας τους ευχάριστες εναλλακτικές λύσεις, όπως παιχνίδια, ανάγνωση βιβλίων, περιπάτους, αθλητισμό, μουσική, συντροφιά με φίλους, κ.λπ.

Το να παρακολουθεί ένα παιδί μια ωριαία επιλεγμένη εκπομπή κάθε βράδυ είναι αρκετό.

Γιατί το βράδυ;

Παλαιότερα, οι παιδίατροι συμβούλευαν τους γονείς να μη δίνουν παγωτό το πρωί στα παιδιά τους γιατί, καθώς έλεγαν, αν το παιδί ξεκινά τη μέρα του τρώγοντας ένα παγωτό, θα την τελειώσει έχοντας φάει τέσσερα ή πέντε. Πιστεύω ότι το ίδιο επιχείρημα ισχύει και για την τηλεόραση. Είναι προτιμότερο το παιδί να βλέπει το βράδυ τηλεόραση, επειδή αν αρχίσει να βλέπει από το πρωί ή από νωρίς το απόγευμα, στο τέλος της ημέρας θα έχει συμπληρώσει 6-7 ώρες τηλεθέασης.

Όσον αφορά, ιδιαίτερα, στα παιδιά που είναι μικρότερα του ενός έτους, σύμφωνα με τα πορίσματα μιας μελέτης που έγινε στην Αγγλία, ο συνιστώμενος χρόνος έκθεσής τους στην τηλεόραση είναι μηδενικός. Με άλλα λόγια, τα βρέφη δεν πρέπει να βλέπουν καθόλου τηλεόραση.

Αυτό διότι φαίνεται ότι η τηλεόραση, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να καθυστερήσει την εκμάθηση της γλώσσας αλλά, κυρίως, διότι μπορεί να προκαλέσει στα βρέφη μια πολύ ισχυρή εξάρτηση που δύσκολα στη συνέχεια μπορεί να καταπολεμηθεί. Η εξάρτηση αυτή οφείλεται στο συσχετισμό μεταξύ της τηλεόρασης και των πιο ευχάριστων στιγμών της μέρας, όπως το ταχτάρισμα, το νανούρισμα και οι εκδηλώσεις της μητρικής τρυφερότητας. Τέλος, είναι λάθος να θεωρούμε ότι οι εικόνες δεν έχουν καμιά επίπτωση σε ένα παιδί επειδή, δήθεν, δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσει την πλοκή ή να συλλάβει το γενικό νόημα μιας εκπομπής. Στην πραγματικότητα οι εικόνες όπως και οι ήχοι ή οι κραυγές τρόμου, ενεργοποιούν, κυρίως στη διάρκεια της νύχτας, ένα μηχανισμό που επιτρέπει στο παιδί ή ακόμη και στο βρέφος να επεξεργάζεται εκ νέου αυτές τις παραστάσεις και να τις μεταφράζει σε σκέψεις και συναισθήματα.

6) Να μη χρησιμοποιούμε την τηλεόραση ως βραβείο ή τιμωρία, επειδή έτσι της δίνουμε αξία στα μάτια του παιδιού.

7) Αντί για την τηλεόραση, καλύτερα να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερο το βίντεο ή το cd­player, έτσι ώστε να προτείνουμε στα παιδιά προγράμματα κατάλληλα για την ηλικία τους και απαλλαγμένα από διαφημίσεις.

8) Είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούμε κανάλια που απευθύνονται ειδικά σε παιδιά, που δεν έχουν καθόλου ή λίγες διαφημίσεις και παρουσιάζουν προγράμματα καλύτερης ποιότητας σε σχέση με τα υπόλοιπα.

9) Στο σπίτι, είναι προτιμότερη η συντροφιά του ραδιοφώνου παρά της τηλεόρασης.

Παρότι μεταδίδει πολλές διαφημίσεις, αναμφισβήτητα το ραδιόφωνο προκαλεί πολύ λιγότερα προβλήματα σε σχέση με την τηλεόραση. Συχνά μεταδίδει εξαιρετικές εκπομπές και, πάνω απ’ όλα, δεν μαγνητίζει τόσο τα παιδιά ώστε να τα κάνει παθητικά.

Αν, εν πάση περιπτώσει, μια μητέρα όταν είναι μόνη προτιμά την τηλεόραση, είναι καλύτερο να αποφεύγει τα σήριαλ. Διότι, η παρακολούθηση ενός σήριαλ θα την υποχρεώνει να ανοίγει την τηλεόραση καθημερινά, ακόμη και όταν είναι παρόντα τα παιδιά, τα οποία, βέβαια, μετά το τέλος της συγκεκριμένης εκπομπής δεν θα θέλουν να ξεκολλήσουν από την οθόνη.

είναι κανόνας καλής συμπεριφοράς επιπλέον, να κλείνουμε την τηλεόραση όταν έρχεται ένας επισκέπτης στο σπίτι, ο οποίος σίγουρα αξίζει περισσότερη προσοχή απ’ όσο ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα,

10) Να βλέπουμε τηλεόραση μαζί με τα παιδιά.

Μαζί με τον μπαμπά και τη μαμά, ακόμη και το χειρότερο πρόγραμμα μπορεί να είναι μια ωφέλιμη εμπειρία για τα παιδιά. Αντίθετα, η απουσία ενός ενήλικα ο οποίος θα διύλιζε και θα εξηγούσε στα παιδιά αυτό που δείχνει η οθόνη, μπορεί να καταστήσει επιζήμια ακόμη και την παρακολούθηση μιας αντικειμενικά εξαιρετικής εκπομπής.

Και η τηλεόραση μπορεί να κάνει καλό. Αρκεί να την κλείσουμε.

 Με αυτά τα λόγια, ξεκίνησε στις 4.8.1999 ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ, βασισμένο στα ανησυχητικά πορίσματα Αμερικανών παιδιάτρων γύρω από τη σχέση μεταξύ τηλεόρασης και παιδιού.

Πραγματικά, καλό είναι να θυμόμαστε ότι μπορούμε να ζήσουμε, και μάλιστα καλύτερα (όπως διαβεβαιώνουν πολλοί που το εφαρμόζουν), κλείνοντας ακόμη και οριστικά την τηλεόραση. Η πρώτη επίπτωση μιας τέτοιας απόφασης είναι ένα αίσθημα κενού, που όμως σύντομα μεταφράζεται σε πολύτιμο ξανακερδισμένο χρόνο. Αυτός ο ελεύθερος χρόνος στους ενήλικες προσφέρει τη δυνατότητα να ασχοληθούν με ένα σωρό πράγματα που πριν δεν προλάβαιναν ούτε καν να σκεφτούν, και στα παιδιά έναν παράγοντα ανεκτίμητης αξίας στην πορεία τους προς την ωριμότητα.

Ωστόσο, πέρα από τις ριζοσπαστικές επιλογές, που φαντάζουν ανεφάρμοστες στην πλειονότητα των ανθρώπων, το σημαντικό είναι να κατακτήσουμε τουλάχιστον αυτό: να μην επιτρέψουμε στην τηλεόραση να γίνει το αφεντικό του σπιτιού.

Με ποιο τρόπο;

Ένας εύκολος τρόπος, εφαρμόσιμος από όλους, είναι να αντιστρέψουμε τη νοοτροπία εκείνη, σύμφωνα με την οποία η τηλεόραση «κανονικά» πρέπει να είναι ανοιχτή σε καθημερινή βάση.

Δηλαδή, είναι προτιμότερο να θεωρούμε ότι κανονικά πρέπει να έχουμε την τηλεόραση κλειστή, να την ανοίγουμε μόνο για να παρακολουθήσουμε μια συγκεκριμένη εκπομπή, και αμέσως μετά τη λήξη της εκπομπής να την ξανακλείνουμε. Γενικά, την τηλεόραση πρέπει να την αντιμετωπίζουμε σαν μια οποιαδήποτε ηλεκτρική οικιακή συσκευή, όπως για παράδειγμα ένα μίξερ, που το χρησιμοποιούμε μόνο όταν υπάρχει ανάγκη και έπειτα το βάζουμε στη θέση του.

Βέβαια, με αυτό τον τρόπο ο μπαμπάς θα πρέπει να στερηθεί κάποιο δελτίο ειδήσεων (ούτως ή άλλως, όμως, τα σημαντικά νέα θα τα πληροφορηθεί) και η μαμά τη «συντροφιά» της (όμως, σε αντάλλαγμα, θα ξαναβρεί τη συντροφικότητα της οικογένειας της)…

Ίσως αξίζει τον κόπο να το προσπαθήσουμε.

«Να κλείσω την τηλεόραση; Νόμιζα ότι θα ήταν ένα βασανιστήριο, αλλά στην πραγματικότητα ήταν μια ευλογία.» (Ν. Cocuzza, μητέρα).

 (Tito Squillaci, H τηλεόραση και τα παιδιά μας –αποσπάσματα-, Εκδ. Ακρίτας 2006)