«ΕΙΔΩΛΑ ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΜΩΝ…» (ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ)

«Ποιά είναι τα αίτια που προκαλούν τα όνειρα; Τα όνειρα προέρχονται από τον Θεό ή από τον Σατανά; Πρέπει να πιστεύουμε σ’ αυτά;»

Είναι γεγονός ότι όλοι μας βλέπουμε όνειρα. Ευχάριστα ή δυσάρεστα. Άλλοτε σοβαρά, άλλοτε ανόητα. Συχνά εφιαλτικά, κάποτε και αποκαλυπτικά. Και γεννάται το ερώτημα: Τί σημασία μπορεί να έχει ένα όνειρο για τη ζωή μας;

Οι Άγιοι Πατέρες, βασιζόμενοι στην Αγία Γραφή, μας διδάσκουν ότι τρεις είναι οι πηγές, από τις όποιες προέρχονται τα όνειρα: η φύση του ανθρώπου (ο ψυχοσωματικός του οργανισμός) ο Θεός και οι δαίμονες.

Στο βιβλίο της Σοφ. Σειράχ (34,3), αιώνες προ της λεγομένης ψυχολογίας του βάθους, η Σοφία του Θεού, μας αποκαλύπτει την ψυχική πηγή των ονείρων, χαρακτηρίζοντας τα καθρέπτη της ψυχής. Τα όνειρα είναι ό,τι η εικόνα του προσώπου, μπροστά σε ένα καθρέπτη. Ο δε Άγιος Διάδοχος Επίσκοπος Φωτικής ονομάζει τα όνειρα «είδωλα των λογισμών» και ο Ιωάν. της Κλίμακος: «κίνησιν νοός εν ακινησία σώματος».

Σήμερα η Επιστήμη της ψυχολογίας, έρχεται να επαλήθευση τον αιώνιο λόγο του Θεού, θεωρώντας τα όνειρα προϊόντα ή ενεργήματα του υποσυνειδήτου και ασυνειδήτου χώρου της ψυχής, ο οποίος ως γνωστόν κατά τον ύπνο του σώματος λειτουργεί ως το «χωνευτήριον των αισθήσεων».

Στην πρώτη κατηγορία ανήκει μια άπειρη ποικιλία ονείρων που καθημερινά κατακλύζουν τον ύπνο μας. Τα όνειρα αυτά οφείλονται 1) σε έντονες ψυχικές καταστάσεις π.χ. χαρά, λύπη, φόβο, αγωνία κ.λπ. 2) Σε ανεκπλήρωτους πόθους μας «ο ύπνος με τα όνειρα μας δίνει αυτό που η ζωή μας έχει στερήσει» (Μουταίν) 3) Στα διάφορα πάθη της ψυχής, «θυμός και ζήλος (ζήλεια) και ταραχή και μηνία) (οργή) και έρις» προκαλούν αντίστοιχα όνειρα (Σοφ. Σειρ. 40). Κατά δε τον Αγ. Μάξιμο «ώσπερ του πεινώντος ο νους άρτον φαντάζεται και του διψώντος ύδωρ, ούτω και η γαστριμάργου φαντασία, ποικιλίας εδεσμάτων και του φιληδόνου μορφάς γυναικών και του κενοδόξου των ανθρώπων τιμάς και του φιλαργύρου τα κέρδη και του μνησικάκου την άμυναν του λυπήσαντος και του φθονερού την κάκωσιν του φθονουμένου…» 4) Στις πολλές βιοτικές μέριμνες 5) Σε έντονα γεγονότα και παραστάσεις της ημέρας, ή του παρελθόντος, πρόσφατου και απώτατου. Ο Αγ. Συμεών ο Ν. Θεολόγος λέει ότι σε όσα ασχολείται ή επιδίδεται η ψυχή ξύπνια στα ίδια ματαιολογεί ή φιλοσοφεί και στον ύπνο. Ένας άλλος δε πατέρας της Εκκλησίας μας λέει ότι όσο καθαρή είναι η ημέρα, τόσο θα είναι και η νύκτα και όσο καθαρή η νύκτα, τόσο και η επόμενη ήμερα. 6) Ακόμη πολλά από τα όνειρά μας προκαλούνται και από τη σωματική μας κατάσταση κατά τον ύπνο π.χ. πόνο, δίψα, πολυφαγία, ζέστη, κρύο κ.ά. Ο Αγ. Συμεών ο Ν. Θεολόγος κάνοντας περαιτέρω μια βαθειά ανατομία της ψυχής αποδίδει τα όνειρα στο τριμερές αυτής και γράφει: «Όταν το επιθυμητικό μέρος της ψυχής ερεθίζεται για πάθη και μίξεις, τρυφές και απολαύσεις του βίου, παρόμοια επίσης ενύπνια βλέπει η ψυχή· εάν δε το θυμικόν της αποθηριώνεται κατά των ομοφύλων, τότε ονειρεύεται εφόδους θηρίων, πολέμους και μάχες ερπετών, διαπληκτιζομένη με τους αντιπάλους της σαν σε δικαστήρια· εάν δε το λογιστικό της επαίρεται με τις αλαζονείες και υπερηφάνειες, τότε φαντάζεται πτερωτές αρπαγές στον αέρα και καθέδρες σε υψηλούς θρόνους και ηγεμονίες στο λαό επάνω σε άρματα κ.λπ.» (Φιλοκαλία Νηπτικών ΕΠΕ. σελ. 513).

Όλα αυτά τα όνειρα, που οφείλονται στη φύση μας, δεν έχουν καμιά ιδιαίτερη σημασία, όσο και αν είναι μερικές φορές εντυπωσιακά, ή ευχάριστα και γι’ αυτό ή Θεία Γραφή και οι Πατέρες μας συμβουλεύουν να μη δίνουμε σημασία, διότι όχι μόνον δεν ωφελούν σε τίποτε, αλλά αντιθέτως μπορούν να μας οδηγήσουν σε σύγχυση ή πλάνη. «Εκείνος που δίδει προσοχή εις τα όνειρα ομοιάζει με εκείνον που προσπαθεί να αρπάξει τη σκιά του και τρέχει για να συλλάβει τον άνεμο» (Σοφία Σειρ. 34,2) «Πολλούς επλάνησαν τα ενύπνια( όνειρα) και εξέπεσον ελπίζοντες επ’ αυτοίς» (ενθ. άνωτ. 31,7). Ο Μ. Βασίλειος παρατηρεί ότι, όποιος πιστεύει στα όνειρα, σε όλα του είναι αδόκιμος!

Για όλα αυτά κρίνεται μάταιη και ανόητη κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να θέλει να βγάλει συμπεράσματα από τα όνειρα και το χειρότερο, βάσει αυτών να προμαντεύει το μέλλον (ονειροκρίτες κ.λπ.).

Υπάρχουν όμως και όνειρα προερχόμενα εκ του Θεού. Αυτά βεβαίως είναι σπάνια και έκτακτα και αποτελούν μία γέφυρα επικοινωνίας Θεού και ανθρώπων. Διακρίνονται δε από τα οράματα, που είναι ισχυρότερος τρόπος αυτής της επικοινωνίας. Τα ιερά,, αυτά όνειρα, από τα οποία, ως γνωστό είναι γεμάτη η Γραφή, όσο και οι βίοι των αγίων μας, είναι θείες ενέργειες προς πρόσωπα δίκαια και άγια. Σκοπός τους είναι αφ’ ενός μεν να διαβιβάσουν μηνύματα, εντολές και διαταγές του Θεού (π.χ. Ιωσήφ, Μάγοι κ.ά.) αφ’ ετέρου δε να επισημάνουν, με συμβολικό και αλληγορικό τρόπο, μεγάλα γεγονότα του παρόντος ή του μέλλοντος (π.χ. κλίμακα του Ιακώβ, Φαραώ, Ναβουχοδονόσωρ κ.ά.).

Τρίτη πηγή των ονείρων, όπως είπαμε, είναι οι δαίμονες. Χρησιμοποιούν και αυτοί τα όνειρα ως μέσον προσβάσεως στο πνεύμα του ανθρώπου. Αυτά οι Πατέρες τα ονομάζουν «εμπαίγματα των δαιμόνων». Οι δαίμονες με όνειρα άλλοτε βλάσφημα και αισχρά, άλλοτε υποκριτικά (π.χ. άγγελος φωτός) ή δήθεν αποκαλυπτικά (πρβλ. οραματίστριες), σκοπό τους έχουν να μολύνουν ή να παραπλανήσουν τον άνθρωπο. Από αυτά ομόφωνα οι άγιοι μας συνιστούν προσεκτικά να φυλαγόμαστε. Με ποιο όμως κριτήριο; Ο Άγ. Ιωάν. της Κλίμακος απαντά: «Το σημείο από το οποίο θα διακρίνεις την πλάνη είναι τούτο: Οι άγγελοι μας δείχνουν την κόλαση, την κρίση και τον χωρισμό και έτσι μας κάνουν να ξυπνούμε έντρομοι και περίλυποι. Πίστευε μόνον σ’ εκείνα που σου αναγγέλλουν για την κόλαση και την κρίσι. Εάν όμως δημιουργείται μέσα σου απόγνωση, τότε και αυτά τα όνειρα προέρχονται από τους δαίμονες». Τα δαιμονικά όνειρα τα διακρίνει η επιπολαιότητα, η αυτοπροβολή, η μεταβολή, ο φόβος και η ταραχή που προκαλούν. «Οι δαίμονες τίποτε δεν γνωρίζουν αφ’ εαυτών, αλλά ως κατάσκοποι όσα βλέπουν στους άλλους μας τα διαβιβάζουν. Ούτε προγνωρίζουν τα μέλλοντα να συμβούν, αλλά μάλλον τα συμπεραίνουν» (Μ. Αντώνιος) διότι τότε θα μπορούσαν και οι μάγοι να μας προλέγουν τον θάνατο μας» (Ι. Κλίμακος).

Χρήσιμη λοιπόν μας είναι ο λόγος της θεοπνεύστου Γραφής: «Η θεία σοφία εις το στόμα και την καρδία του πιστού είναι πλήρης και ικανοποιητική και όχι τα Όνειρα» (Σοφία Σειρ. 34,8).

(Αρχ. Α. Καραματζάνη, Οι Πατέρες και τα προβλήματα της ζωής μας, εκδ .Ι. Μ. Αγ. Αθανασίου Κολινδρού, 1988,