Η Μοναχική άνθιση του 16ου αιώνα (με πλούσιο φωτογραφικό υλικό)

Εις την «καθ΄ ημάς» Ανατολή, τα μοναστήρια ελειτουργούσαν πάντοτε, παρά τις οποιεσδήποτε ελλείψεις ή αντίξοες εξωτερικές συνθήκες, ως πνευματικά θεραπευτήρια, όπου ημπορεί ο άνθρωπος εύκολώτερον να όδηγηθή εις την κάθαρσιν από τα πάθη του, τον άγιοπνευματικό φωτισμό και την θέωσί του. Τα μοναστήρια, βεβαίως, αποτελούν μία μικρογραφία, ενα μικρόκοσμο της Εκκλησίας, η οποία λειτουργεί ως ενα μεγάλο πνευματικό νοσοκομείο, μέσα εις το οποίο, κατά διαφόρους βαθμούς, δέχεται κάθε πιστός, διά της ελευθέρας θελήσεώς του, την θεραπεία του, μέσω της ακτίστου χάριτος του Θεού.

Ειδικώς, όμως, μετά την Άλωσι, τα μοναστήρια απετέλεσαν τους μοναδικούς φάρους και οι διάφοροι κληρικοί τους αποκλειστικούς φωτοδότες της υποδούλου Ρωμιοσύνης. Δεδομένων των μεγάλων δυσχερειών του εκκλησιαστικού βίου εις τα αστικά κέντρα, τα μοναστήρια υπήρξαν τα κύρια σημεία πνευματικού ανεφοδιασμού των Χριστιανών, και oι χώροι όπου εκαλλιεργούντο η παιδεία και τα γράμματα. Έτσι, η εποχή αύτη διεκρίθη διά μίαν μεγάλη πνευματικήν άνθησι και ακμή του μοναχισμού. Ήταν μία περίοδος σπουδαίας αγιολογικής αναγεννήσεως, με κύρια χαρακτηριστικά την ανασυγκρότησι του μοναχικού βίου πρωτίστως, και, δευτερευόντως, την εξυπηρέτησι των ποικίλων και δυσχερών ποιμαντικών αναγκών των χειμαζόμενων Ρωμιών.

Τότε ίδρύθησαν ή άνακαινίσθησαν πολλές ιερές Μονές, που αμέσως εξελίχθησαν εις μείζονα πνευματικά κέντρα, κάτι που οφείλετο, κατά κανόνα, εις την παρουσία και δράσι σπουδαίων ασκητών, μοναχών και αρχιερέων. Αυτοί απετέλεσαν τους πνευματικούς στυλοβάτας των κατατρεγμένων Ρωμιών, στηρίζοντας την πίστι τους και ενισχύοντας την ορθόδοξον αυτοσυνειδησία τους. Προήρχοντο κυρίως από τους κόλπους των ησυχαστών μοναχών, αλλά συχνά εγκατέλειπαν την ησυχία τους για να δράσουν «ποιμαντικώς και ιεραποστολικώς».

Βεβαίως, ο όρος «ιεραποστολή» έχει λάβει σήμερον αλλοτρίαν έννοια, διάφορον από εκείνην, την οποίαν και η ιδία η λέξις εννοεί· ότι δηλαδή είναι μία ιερά αποστολή, μία αποστολή μετά από ιερά πρόσκλησι του Θεού. Μάλιστα, υπάρχει μία στενή σχέσις μεταξύ της ιεραποστολής και της ιεράς ησυχίας, δηλαδή της καθάρσεως της ψυχής. Διότι, «μή νομίσητε», γράφει ο αββάς Αμμωνάς, «ότι εν μέσω των ανθρώπων όντες οι Δίκαιοι, μεταξύ αυτών κατώρθωσαν την δικαιοσύνην αλλά πολλήν ησυχίαν πρότερον ασκήσαντες εσχήκασιν εν εαυτοίς οικούσαν (επέτυχαν να κατοικήση μέσα τους) την δύναμιν την θεϊκήν, και τότε ο Θεός απέστειλεν αυτούς εις το μέσον των ανθρώπων, έχοντας τας αρετάς, ίνα οικοδομή γένωνται των ανθρώπων και θεραπεύσωσι τας αρρώστιας αυτών ιατροί γάρ ήσαν της ψυχής και τας αρρωστίας αυτών ηδύναντο θεραπεύσαι. Διά ταύτην την χρείαν, από της ησυχίας απεσπώντο και προς τους ανθρώπους απεστέλλοντο· τότε δε αυτούς αποστέλλει, όταν θεραπευθη πάντα αυτών τα νοσήματα. Αδύνατον γαρ έστι τον Θεόν αποστείλαι ψυχήν εις μέσον των ανθρώπων, προς οικοδομήν αυτών, έχουσαν την ασθένειαν οι ερχόμενοι δε προ του τελειωθήναι, τω ιδίω θελήματι έρχονται, και ου τω του Θεού… Οι δε από Θεού πεμπόμενοι, αποστήναι (χωρισθήναι) μεν της ησυχίας ου βούλονται, ειδότες (γνωρίζοντες) ότι δι΄ αυτής εκτήσαντο τας θείας δυνάμεις· ίνα δε μη παρακούσωσι του Δημιουργού, έρχονται προς την των ανθρώπων οικοδομήν» .

Έτσι ο αληθής ιεραπόστολος δεν είναι απλώς και μόνον ενας κήρυκας, δηλαδή ενας θεωρητικός διδάσκαλος, αλλ΄ είναι ένα «κάτοπτρον», το οποίον αντανακλά εναργώς τον «νοητόν Ήλιον της δικαιοσύνης»· είναι εκείνος που μεταδίδει εις τους άλλους την αποκάλυψι του Θεού, την οποίαν όμως ο ίδιος εχει γνωρίσει εις την καθαράν καρδίαν του «εν πολλοίς τεκμηρίοις», δηλαδή διά πολλών προσωπικών βιωμάτων.

Και η γνώσις του Θεού αποκτάται μόνον διά της ιεράς ησυχίας, διά της βιώσεως των Μακαρισμών του Χριστού. Από την σειρά μάλιστα, με την οποίαν εξεφωνήθησαν οι Μακαρισμοί, διαφαίνεται πραγματικά η πορεία της ησυχαστικής καθάρσεως του ανθρώπου. Προηγείται η αυτογνωσία και δι΄ αυτής η κατά Χριστόν ταπείνωσις. Ακολουθεί η μετάνοια, η πραότης, η πείνα και η δίψα για την δικαιοσύνη του Θεού, για την τήρησι των εντολών του Χρίστου, η βίωσις του ελέους του Θεού, η καθαρότης της καρδίας, διά της οποίας γεύεται ο άνθρωπος της θεωρίας του Θεού, η μετάδοσις εις τους άλλους της ειρήνης αυτής, που εγεύθη ο ίδιος, και τέλος ο διωγμός και το μαρτύριο προς δόξαν Θεού, η χαρά για την βίωσι της Βασιλείας του Θεού, η απόκτησις του χαρίσματος της προφητείας…

Αυτόν τον συνδυασμό μεταξύ της ιεράς ησυχίας και της «ιεραποστολής» έζησαν όλοι οι Άγιοι της Εκκλησίας, οι οποίοι εκλήθησαν να ποιμάνουν τον λαό του Θεού. Αυτοί, αφού ασκήθησαν εις την κατά Χριστόν ζωή και καθάρθησαν πνευματικώς, έλαβαν εκ Θεού πληροφορία και έγιναν διδάσκαλοι και οδηγοί των ανθρώπων κατά ποικίλους τρόπους.

Μία χορεία τέτοιων σπουδαίων ασκητών και ιεραρχών, οι οποίοι, εις την συνείδησι της Εκκλησίας, καθιερώθησαν αμέσως μετά την κοίμησί τους ως Άγιοι, έζησαν και έδρασαν ιδιαιτέρως εις τον χώρο της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας κατά τον 16°” αι. Ως κοινό γνώρισμα τους είχαν την συνδεσί τους με την του Χρίστου Μεγάλην Έκκλησίαν, ως κανονικώς υπαγόμενοι εις Αυτήν, και με την ιερά μοναχική πολιτεία του Άθω, ως κυρίως προερχόμενοι εξ αυτής. Κάποιοι εξ αυτών είναι και οι επόμενοι:

α΄. Ο άγιος Θεωνάς (†l541), ο οποίος υπήρξε αγιορείτης μοναχός «εκ της του Παντοκράτορος Μονής» και ο πιστώτερος μαθητής του οσιομάρτυρος Ιακώβου. Συνεδέετο, κατά μίαν πληροφορίαν, και με τον άγιον Νήφωνα Β΄ (†1508), Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως. Ο όσιος Ιάκωβος τον κατέστησε δι΄επιστολής-διαθήκης του «επιστάτην και ηγούμενον εις την ποίμνην των μαθητών του» η οποία εγκατεβίωσε εις την Ιεράν Μονήν της αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας, εις την Χαλκιδικήν. Επί ηγουμενείας του, η Ιερά Μονή ανεκαινίσθη εκ βάθρων και ελειτουργούσε εδώ «ιερόν διδασκαλείον»· εμόναζε δε ικανός αριθμός μοναχών, (περί τους 300 εις τα μέσα του 16ου αι.), οι οποίοι «απερνούσαν κοινοβιακήν ζωήν» κατά «τον τύπον και τα ασκητικά του Μεγάλου Βασιλείου». Εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1536/8-41), και μετά θάνατον, το λείψανόν του «ο Θεός απέδειξε σώον και όλόκληρον υπέρ τους νόμους της φύσεως, θαύματα ενεργούν εις τους μετά πίστεως αυτόν επικαλούμενους».

β΄. Ο όσιος Διονύσιος ο εν Όλύμπω (†l541), κτίτωρ δύο Ιερών Μονών: της Αγίας Τριάδος Ολύμπου και της Σουρβιάς Πηλίου. Ο Όσιος ανδρώθηκε εις το ευρύτερο πνευματικό κλίμα του αγίου Νήφωνος, εφ΄ όσον υπήρξε πνευματικό τέκνο του «Πρώτου» του Αγίου Όρους, του ενάρετου ιερομόναχου Γαβριήλ, φίλου και βιογράφου του αγίου Νήφωνος Β΄ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Η Ιερά Μονή Φιλόθεου, επί ηγουμενείας του, ανανεώθηκε εις ανθηρό κοινόβιο. Ανεχώρησεν εκείθεν, αποφεύγοντας διάφορα σκάνδαλα, εις την Σκήτι της Βερροίας, όπου «ην περιπόθητος τοις πάσιν, και πνευματικά διώρθωνε ψυχάς πολλάς ως απόστολος, πανταχόθεν τα μέρη της Ελλάδος και Καστοριάς και Θετταλίας και Μακεδονίας…». Καθοριστική, εις την όλην πνευματική δραστηριότητα του Όσιου, υπήρξε η συμβολή του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιερεμίου Α΄ (1522-46).

γ΄. Ο όσιος Νικάνωρ (†l549), κτίτωρ της Ιεράς Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, της επικεκλημένης Ζάβορδας, εις το όρος του Καλλιστράτου της Δυτικής Μακεδονίας. «Περιπατώντας από κάστρον εις κάστρον και από χωρίον εις χωρίον, εδίδασκεν, ως άλλος απόστολος, τους Χριστιανούς να φυλάττουν ορθώς την ευσέβειαν». Εχαρακτήριζε τον όσιο Διονύσιο τον εν Όλύμπω ως «αδελφόν και συνασκητήν» του. Ενεπνεύσθη την οργάνωσι της Μονής του από το ησυχαστικό και κοινοβιακό πνεύμα του αθωνικού μοναχισμού, και μετά θάνατον ενεπιστεύθη την ηγουμενεία της εις το περιβάλλον της Μετεωριτικής και Βερροιωτικής μοναστικής πολιτείας.

δ΄. Ο όσιος Συμεών (†l594), ο ανυπόδητος και μονοχίτων, ο κτίτωρ της Ιεράς Μονής Φλαμουρίου Πηλίου. Η Μονή του εθεμελιώθη και ανεπτύχθη βάσει των προτύπων του αθωνικού μοναχισμού, όπου ο άγιος κτίτωρ της έζησε και ησκήθη επί μακρόν, διατελέσας και επί κάποιο διάστημα ηγούμενος της Ιεράς Μονής Φιλόθεου. Κατά τις μεγάλες περιοδείες του εις Αγιά, Λάρισσα, Τύρναβον, Εύριπον, Αθήνας, Σέρβια και Γρεβενά, εως και εις αυτήν την Κωνσταντινούπολη, «εδίδασκε τον λόγον του Κυρίου» και «το στόμα του, ήθελες ειπή, πως ήτον μία βρύσις εις το να συμβουλεύη και να διδάσκει καθ΄ εκάστην» με λόγους απλούς, πλήρεις όμως τής θείας χάριτος.

ε΄. Ο εξ Ιωαννίνων καταγόμενος, εν Αγίω Όρει και Σκήτει Βερροίας μονάσας και πολιούχος Ναούσσης αναφανείς, όσιος Θεοφάνης ο νέος, (τέλη 16°” αι.), εβίωσε την εν Χριστώ ευσέβεια και, ως γνήσιος δέκτης της χάριτος του Θεού και φύλαξ της «παρακαταθήκης», την μετέδωσε «ευαγγελιζόμενος» τον υπόδουλο λαό της Μακεδονίας, στηρίζοντας και παρακαλώντας τον έναντι της δυσσεβείας.

ς΄. Πολλοί Άγιοι ενεφανίσθησαν, κατ΄ αυτήν την εποχήν των αρχών του 16°” αι., εις τα Μετέωρα της Θεσσαλίας, όπου έσημειώθη μία μεγάλη αναγέννησις του μοναχισμού. Παλαιά ερειπωμένα μονύδρια ανεβίωσαν και εξελίχθησαν εις σπουδαία ασκητικά κέντρα, τη συνδρομή του ακμάζοντος κοινοβίου του Μεγάλου Μετεώρου και τη «βουλή και γνώμη» των πανιερωτάτων Μητροπολιτών Λαρίσσης και Επισκόπων Σταγών. Αρωγός εις το έργο τους ήλθε και η του Χρίστου Μεγάλη Εκκλησία, επικυρώνοντας την αυτοτέλεια και το κοινοβιακό καθεστώς των ανωτέρω Μονών.

Μεταξύ αυτών, οι εξ Ιωαννίνων αυτάδελφοι άγιοι Θεοφάνης (†l544) και Νεκτάριος (†l550), οι Αψαράδες, το 1517/8 εγκατεστάθησαν εις τον βράχο του Βαρλαάμ, απέναντι του Μεγάλου Μετεώρου, και οικοδόμησαν την Μονή των Αγίων Πάντων. Η σύντομος μαθητεία τους παρά τον άγιο Νήφωνα Β΄, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, όταν αυτός ησύχαζε εις την εν Αγίω Όρει Μονή του οσίου Διονυσίου, υπήρξε καθοριστική διά την μετέπειτα πορεία τους. Το «διαθηκώον γράμμα» τους επεκυρώθη επισήμως από τον Οικουμενικό Πατριάρχην Ιερεμία A΄ (†l546).

Επίσης, δύο άλλοι αδελφοί εξ Ιωαννίνων, οι άγιοι Ιωάσαφ και Μάξιμος, έγιναν κτίτορες της Ιεράς Μονής Ρουσάνου Μετεώρων (1530), ενώ ο όσιος Φιλόθεος ανεκαίνισεν εκ βάθρων την Ιεράν Μονήν Αγίου Στεφάνου Μετεώρων (1540). Την ιδίαν αυτήν εποχήν ανεκαινίσθη ριζικώς και η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά Μετεώρων, ενώ εκτίσθη το Καθολικόν της, υπό του Μητροπολίτου Λαρίσσης αγίου Διονυσίου του Ελεήμονος (†l510).

ζ΄. Ένας άλλος μεγάλος άγιος, ο οποίος έθεσε την πνευματική του σφραγίδα εις τον Θεσσαλικό χώρο, κατ΄αυτήν την εποχήν, ήταν και ο Βησσαρίων Β΄(†1540), Μητροπολίτης Λαρίσσης. Το μεγαλο κτιτορικό έργο του αγίου υπήρξε η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος – Δουσίκου (1530). Με Τυπικόν, εμπνευσμένον από τον αγιορειτικό μοναχισμόν, εθεμελίωσεν ένα Μοναστήριον, το οποίον απετέλεσε, μετά τις Μονές των Μετεώρων, ένα μεγάλο πνευματικό φάρο της ευρύτερος περιοχής. Με την διαθήκη του, ο άγιος Βησσαρίων απηύθυνε νουθεσίες και παραινέσεις προς τους πατέρας της Μονής και ώρισε τους κανόνας και τον τύπο της κοινοβιακής τους διαβιώσεως, καθώς και τα καθήκοντα του ηγουμένου. Διά την Κοινοβιακήν οργάνωσι της Μονής του ελαβεν ως πρότυπο και υπόδειγμα το κοινόβιο του Μεγάλου Μετεώρου, του οποίου την βάσιν αποτελούσε ο «κανονικός τύπος» του αγίου Αθανασίου του Μετεωρίτου (†l380 π). Το τμήμα της διαθήκης, που αφορά την αυστηρά κοινοβιακήν όργάνωσι ! Χαί άλλα μοναστηριακά ζητήματα, έ΄χει περιληφθή αυτούσιον και εις τα διαθηκώα γράμματα των αγίων κτιτόρων των Μονών Βαρλαάμ και Ρουσάνου Μετεώρων.

Αξιοσημείωτον είναι ότι ο άγιος Βησσαρίων είχεν ως πνευματικό πατέρα τον μητροπολίτη Λαρίσσης Μάρκο τον Ηγιασμένον, ο οποίος συνήντησε τον οσιομάρτυρα Ιάκωβο διερχόμενον τα Μετέωρα, και συνεδέετο με τον άγιο Νήφωνα Β΄ Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, του οποίου τα άγια λείψανα επροσκύνησεν «εν τω μοναστηρίω καλουμένω Άρντζεσι» ο άγιος Βησσαρίων κατά την περιοδεία του εις Βλαχίαν.

η΄. Νοτιότερα εις την κεντρικήν Ελλάδα έζησε, κατ΄ αυτήν την εποχήν, ο άγιος Δαυΐδ, ο εν Ευβοία. Ως ηγούμενος, αρχικώς, της Ιερά Μονής Βαρνακόβης Δωρίδος συνηντήθη μετά του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιερεμίου Α΄ (†l546), ο οποίος εθέλχθη υπό της φωτεινής παρουσίας του αξίου λειτουργού του Κυρίου, οσίου Δαυΐδ. Μετά τους ασκητικούς αγώνας του εις το Στείριον της Βοιωτίας, ο παλαιός μοναχός του Άθωνος διεπέρασε εις την Εύβοιαν, όπου έκτισε την Μονήν της Μεταμορφώσεως. Η μορφή του «Γέροντος» αγίου Δαυΐδ, του κατ΄ εξοχήν φιλοτέκνου και φιλάνθρωπου πατρός και ποιμένος, επηρέασε βαθύτατα τον μοναχισμό της περιοχής και επαραμύθησε και εθεράπευσε τον πενόμενο λαό του Θεού.

θ. Εις την νήσο της Λέσβου, μετά την εγκατάστασιν εις το φρούριο του Μολύβου των γενιτσάρων, οι χριστιανοί απεσύρθησαν εις τα μεσόγεια μέρη της Καλλονής. Εδώ, το 1526, ο άγιος Ιγνάτιος Αγαλλιανός ανεκαίνισεν εκ βάθρων την Μονή της Μυρσινιωτίσσης, την οποίαν κατέστησε σπουδαίο γυναικείο κοινόβιο, και ολίγον αργότερα την ανδρώα Μονή Λειμώνος, όπου εσύστησε και περίφημο σχολείον, το οποίον ελάμπρυνε με την παρουσία του και ο λόγιος μοναχός Παχώμιος Ρουσάνος. Ο άγιος Ιγνάτιος επανειλημμένως μετέβη εις Κωνσταντινούπολη, παρά τω Οίκουμενικω Πατριάρχη Ιερεμία Α΄, προς εξασφάλισιν της αυτοτέλειας των Μονών του και επικύρωσιν της διαθήκης του (1540). Υπό του ιδίου Πατριάρχου προήχθη, το 1531, εις το μητροπολιτικόν αξίωμα, ποιμαίνων την επαρχία Μηθύμνης. Το 1555 παρητήθη και εφησύχασεν εις τις Μονές του, από όπου συνέχισε το σπουδαίο πνευματικό του έργο, μέχρι της οσιακής κοιμήσεως του κατά το έτος 1566.

ι΄. Είς την νήσο της Κεφαλληνίας ένα μεγάλο γυναικείο κοινόβιο ήνθησε υπό την καθοδήγησι του αγίου ιερομόναχου Γερασίμου Νοταρά (†l579). Ο αγιορείτης και αγιοταφίτης μοναχός Γεράσιμος ανεδείχθη ο «προστάτης των ορθοδόξων» εις μία περιοχήν, όπου η δράσις των Ενετών κατακτητών ήταν εξ ίσου επικίνδυνος με την αδιάλλακτο συμπεριφορά των Τούρκων δυναστών. Η «Νέα Ιερουσαλήμ», την οποίαν ίδρυσεν, απετέλεσε σπουδαία μοναστικήν εστία, που ανεζωογόνησε την Κεφαλληνία μετά από μίαν εμφανή πνευματική κρίσι. Η Ορθοδοξία ανέκαμψε θαυμαστώς και έθαλεν εκ νέου με το πνευματικόν έργο της Ιεράς Μονής του αγίου Γερασίμου, που έλειτούργησε εις την νήσο και ως κέντρο παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας.

ια΄. Θα ήταν σημαντική παράλειψις η μή αναφορά της μεγάλης και θεαματικής αναγεννήσεως της Αθωνικής μοναστικής πολιτείας. Κατά την περίοδον αυτήν, ο αριθμός των μοναχών του Αγίου Όρους αυξήθηκε πολύ, τα κτηριακά συγκροτήματα επισκευάσθηκαν και επεκτάθησαν, τα Καθολικά και οι Τράπεζες πολλών Μονών ιστορήθησαν από σπουδαίους αγιογράφους, ενώ τα βιβλιογραφικά εργαστήρια παρήγαγαν μεγάλους αριθμούς χειρογράφων εξαιρετικής ποιότητος. Όμως, το σημαντικότερον γεγονός είναι η αναζωογόνησις του πνευματικού βίου με την εμφάνισι πλειάδος πνευματικών ανδρών και λογίων εις τον Άθωνα. Το αποκορύφωμα δεικνύεται με εναργή τρόπο εις τα πρόσωπα δύο μεγάλων Αγίων: Του οσίου Θεοφίλου του μυροβλύτου (†1548), και του αγίου Μαξίμου (†l556), του επιλεγομένου «Γραικού».

1. Ο όσιος Θεόφιλος, ο εκ Ζιχνών καταγόμενος και εις τάς εν Αγίω Όρει Μονάς Βατοπαιδίου και Ιβήρων μονάσας, υπήρξεν άριστος καλλιγράφος, γι΄ αυτό και η φήμη του ξεπέρασε τα όρια του Αγίου Όρους. Εκτός από τα αθωνικά, όλα σχεδόν τα μεγάλα μοναστήρια της εποχής, Οπως η Κοσινίτσα όρους Παγγαίου, ο Τίμιος Πρόδρομος Σερρών, η Αγία Αναστασία Χαλκιδικής, τα Μετέωρα, η Μονή Δουσίκου, το Μέγα Σπήλαιο Καλαβρύτων και η Μονή Λειμώνος Λέσβου κατέχουν χειρόγραφα του, κυρίως Θείων Λειτουργιών, αφιερωμένα από τον ίδιον. Διήνυσε ησυχαστικώς τα τέλη του βίου του και, μετά θάνατον, «μύρα ώφθη εκ του λειψάνου αυτού αναβλύσας», δείγμα της άκρας αγνείας και καθαρότητάς του.

Σημειωτέον ότι, ο γέρων του οσίου Θεοφίλου, ο επίσκοπος Λιτής και Ρενδίνης Ακάκιος, είχε χειροτονηθή υπό του Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης αγίου Νήφωνος Β΄, του μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχου, ο οποίος και τους απέστειλεν εις συνάντησι του Πατριάρχου Αλεξανδρείας αγίου Ιωακείμ του «πάνυ»· ούτως ώστε, κατά κάποιον τρόπον, να αποτελέσουν τους προπομπούς των μεγάλων περιοδειών του Πατριάρχου Ιερεμίου Α΄, που απέβλεπαν εις την αποκατάστασι της επικοινωνίας μετά των άλλων Πατριαρχείων της Ανατολής.

2. Ο άγιος Μάξιμος, με σπουδαία δράσι εις τον ευρύτερο χώρο της Ανατολής, υπήρξε κάτοχος μεγάλης θύραθεν παιδείας. Έμόνασεν επί 10ετίαν εις την εν Αγίω Όρει Μονή του Βατοπαιδίου (1505/6-16), όπου αφομοίωσε την όρθόδοξον αγιορείτικη και πατερική παράδοσι και συνεδέθη με τον άγιο Νήφωνα Β΄. Εν συνεχεία, υπακούων εις την Μονήν του και τον Οικουμενικό Πατριάρχη Θεόληπτον Α΄, απεστάλη ως διδάσκαλος εις την μακρυνήν ομόδοξο Ρωσσίαν, η οποία έκτοτε τον τιμά ως φωτιστή και θαυματουργόν Άγιόν της.

ιβ΄. Τέλος, πολλοί Άγιοι Οικουμενικοί Πατριάρχαι της εποχής αυτής συνεδύασαν την ασκητική πνευματικότητα με την ποιμαντική δράσιν, όπως:

1. Ο άγιος Διονύσιος Α΄ (1466-71 και 1488-90, †l492), πνευματικόν ανάστημα του αγίου Μάρκου του Ευγενικού και του πρώτου, μετά την Άλωσιν, Οικουμενικού Πατριάρχου αγίου Γενναδίου Σχολαρίου.

2. Ο άγιος Μάξιμος Γ΄ (1476-82), ο «ενάρετος και άξιος τα πάντα, (ος) και όσα ποτέ εζήτησεν από τον Θεόν, άπαντα ταύτα έλαβεν, ως του Θεού οικείος».

3. Ο άγιος Νήφων Β΄ (1486-88, 1496-98, 1502-03, †l508), ο οποίος απετέλεσε την καλήν απαρχήν της ανασυγκροτήσεως του πνευματικού βίου εν Αγίω Όρει και εστήριξε πολλούς χριστιανούς εις την ορθόδοξον πίστι και ευσέβεια, κατά τους δυσχερείς εκείνους χρόνους της πρωΐμου Τουρκοκρατίας. Υπήρξε γνησία πατερική προσωπικότης, ακραιφνής μοναχός, φορεύς του ήθους και της παραδόσεως του Αγίου Όρους, διάπυρος κήρυξ της μετανοίας και της τελείας χριστιανικής ζωής, μιμητής του Τιμίου Προδρόμου και του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, προφήτης, διδάσκαλος, ομολογητής ιεράρχης, μάρτυς συνειδήσεως, αναδεικνύων πολλούς μαθητάς και μιμητάς του, ως μάρτυρας συνειδήσεως, αλλά και αίματος.

Βεβαίως, το έργο των Αγίων αυτών Πατριαρχών συνήντησε πολλές αντιξοότητες, εξ αιτίας του μισοκάλου διαβόλου και των εχθρών της πίστεως. Ιδίως το φαινόμενο των συχνών εναλλαγών τους εις τον θρόνο, δεν έβοήθησε εις το να καρποφορήση ειρηνικώς η δράσις τους. Μόνον ολίγον αργότερα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Α΄ ευνοήθη υπό του Θεού να έχη, επί μίαν 25ετίαν, αδιατάρρακτο σχεδόν πατριαρχεία (1522-46). Και τότε οι ιθύνοντες της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας σταθερώτερον έθεσαν, ως θεμελιώδη άξονα των προσπαθειών τους, την, με κάθε τρόπον, ενίσχυσι των μοναστικών καθιδρυμάτων της χειμαζόμενης Ρωμιοσύνης.

Και μέσα από τα άβατα τείχη των Κοινοβίων, όπου διεσώζετο ζωντανό το πνεύμα του ασκητικού-ησυχαστικού μοναχισμού, εξήλθε μία πλειάδα καθαρθέντων και φωτισθέντων μοναχών, ιερομόναχων και ιεραρχών, των οποίων η φλογερή ποιμαντική και κηρυκτική δράσις, αλλά κυρίως το λαμπρό παράδειγμα της εξαγιασμένης ζωής τους, είχε μίαν ευεργετικήν επίδρασιν εις τους καταδυναστευομένους χριστιανούς, αγγίζον την πονεμένη καρδία τους και μεταδίδοντας τους ένα αίσθημα ελπίδος, αντοχής και καρτερίας εις τους διωγμούς των αθέων.

Εις όλην αυτήν την πνευματικήν αναζωογόνησι και ακμήν της εκκλησιαστικής ζωής των υποδούλων Ρωμιών, εντός της νέας πολιτικής και πολιτειακής πραγματικότητος υπό τον οθωμανικό ζυγό, κυρίαρχον συμβολήν είχε και ο άγιος Ιάκωβος ο Νέος.

Πηγή: Επιμελεία των πατέρων της Ιεράς Μονής Παναγίας Χρυσοποδαριτίσσης (Νεζερά Πατρών), Βίος και πολιτεία του Οσίου και Θεοφόρου πατρός ημών Ιακώβου του νέου Οσιομάρτυρος, Εκδ. Τήνος, Αθήνα 2003