Οικογένεια, το πρώτο σχολείο

Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, Ομοτ.Καθηγήτριας Ορθοδοντικής Παν/μίου Αθηνών

«Η οικογένεια έχει παραιτηθεί από την παιδαγωγική της αποστολή το σχολείο δεν ασκεί καμιά μορφωτική-ηθικοπλαστική επίδραση και η κοινωνία, αντί να ασκεί κοινωνικό έλεγχο, ανέχεται ή αποδέχεται παντός είδους εκτροπή, που πλέον δεν θεωρείται εντροπή».

Σαράντος Καργάκος

Η οικογένεια το βασικό αυτό κύτταρο κάθε συγκροτημένης κοινωνίας, αποτελεί και το πρώτο πολυσήμαντο και αναπόφευκτο σύστημα αγωγής για κάθε άνθρωπο. Μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, από την πρώτη μέρα της ζωής και κατά τα πρώτα 5-6 καθοριστικά χρόνια της παιδικής ηλικίας, βιώνονται και μεταγγίζονται όλοι οι κώδικες συμπεριφοράς που συγκεκριμενοποιούν ένα επίπεδο Παιδείας.

Μέσα στην οικογένεια, το παιδί θα διδαχθεί και θα απολαύσει την ομορφιά της αγάπης και της προσφοράς, αλλά θα πρέπει με την αντίστοιχη αγωγή, να συνειδητοποιήσει βιωματικά και βασικές έννοιες παιδείας, όπως είναι π.χ. η εντιμότητα, η ευθύνη, η δικαιοσύνη, η αμοιβαιότητα, ο σεβασμός των δικαιωμάτων του άλλου, η πειθαρχία σε κανόνες, η αξία της προσπάθειας, η έγνοια και η φροντίδα για τον άλλον, η θρησκευτική και πνευματική διάσταση της ζωής, η αξία της πατρίδας και της παράδοσης. Ακόμα, στα πρώτα αυτά καθοριστικά για την προσωπικότητα του ανθρώπου χρόνια, το παιδί μέσα από την οικογένεια θα συναντήσει τη γλυκύτητα και την ιερότητα της έννοιας του Θεού, της Θείας Πρόνοιας και της Εκκλησίας. Στη συνέχεια, σημαντικό ρόλο αναλαμβάνει και το σχολείο.

Αν, όμως, η οικογένεια αποτύχει να βάλει από νωρίς τις βάσεις αυτών των εννοιών στην τρυφερή ψυχή του παιδιού, η έλλειψη δύσκολα αναπληρώνεται αργότερα. Διότι ο ρόλος της οικογένειας είναι θεμελιώδης, αποτελεσματικός, αναντικατάστατος και, δυστυχώς η ευτυχώς, αναπόφευκτος.

Συνεπώς, η Παιδεία αρχίζει και λειτουργεί μορφοπλαστικά στη συνείδηση του κάθε ανθρώπου από την ώρα που μια γυναίκα, η μάνα, η πρώτη δασκάλα του κάθε άνθρωπου, θα σκύψει πάνω στο λίκνο του νεογέννητου και θα του τραγουδήσει γλυκά ένα νανούρισμα. Για τον λόγο αυτό, θα επικεντρωθώ κάπως ειδικότερα στον ρόλο πού νομοτελειακά διαδραματίζει μέσα στην οικογένεια κυρίως η μάνα, χωρίς να υποβαθμίζω καθόλου ή να παραβλέπω και τον παράλληλο και πολύ ουσιαστικό ρόλο του πατέρα.

Κι αυτό γιατί, όπως έχει γράψει ο Κώστας Ε. Τσιρόπουλος «η γυναίκα είναι η σεπτή κλειδοκρατόρισσα του μυστηρίου της ζωής, εκείνη που διερμηνεύει οργανικά και ψυχικά όλα τα αινίγματα και τα θεία δωρήματα του άνθρωπου. Σ’ αυτήν στηρίζεται ο θεσμός της Οικογένειας, κι εκείνη, με τρόπους ποικίλους στοργής, παραδείγματος και πειθαρχίας, σφραγίζει τα παιδιά της με σφραγίσματα ανεξίτηλα μνήμης και πολύτιμων εμβιώσεων».Ας θυμηθούμε ακόμα το πόσες φορές έχουμε ακούσει ηλικιωμένους ήδη ανθρώπους να λένε με νοσταλγία «έμενα η συγχωρεμένη η μάνα μου έλεγε», ή «στο σπίτι μας η μάνα έκανε αυτό κι εκείνο…».

Ο δε Γιώργος Σεφέρης, όταν κάποτε ένας διαπρεπής ξένος συνομιλητής του τον ρώτησε « Μα, πιστεύετε σοβαρά ότι είστε πραγματικά απόγονοι του Λεωνίδα και του Θεμιστοκλή;», εκείνος απάντησε «Όχι. είμαστε απόγονοι μονάχα της μάνας μας, που μας μίλησε Ελληνικά, που προσευχήθηκε Ελληνικά, που μας νανούρισε με παραμύθια για τον Οδυσσέα, τον Ηρακλή, τον Λεωνίδα και τον Παπαφλέσσα, και ένιωσε την ψυχή της να βουρκώνει τη Μεγάλη Παρασκευή, μπροστά στο ξόδι του νεκρού Θεανθρώπου».

Μάνα, όμως, δεν είναι μόνο αυτή που αξιώνεται να γίνει φυσική μητέρα και, στη συνέχεια, ευλογημένη γιαγιά. Μάνα είναι, μπορεί να είναι, κάθε γυναίκα που δίνει την αγάπη της στο παιδί που συναντάει στο δρόμο της και η οποία, με τη συμπεριφορά της, ενσαρκώνει γι’ αυτό το παιδί όλα τα χαρακτηριστικά της μάνας, οριοθετώντας συγχρόνως γι’ αυτό το παιδί παραμέτρους παιδείας. Αναφερόμαστε συχνά, για παράδειγμα, στην καταλυτική επίδραση της δασκάλας στο σχολείο. Όμως, μέσα στο όποιο στενό ή ευρύτερο περιβάλλον της, κάθε γυναίκα, είτε το θέλει είτε όχι, με τον τρόπο της διδάσκει, αφού μπορεί να εμπνέει, να μεταδίδει και να καλλιεργεί στοιχεία που συνιστούν Παιδεία.

Μέσα, πάντως, στην οικογένεια, για να ξαναγυρίσουμε στο Θέμα μας, οι γυναίκες είναι αυτές που διαχρονικά διατήρησαν, διατηρούν και εκφράζουν τη σταθερότητα της παράδοσης και εγγυώνται την ευλογημένη συνέχεια, αλλά και την μετάγγιση των αξιοφόρων χυμών από τις ρίζες της γενιάς στα τρυφερά νεόφυτα κλωνάρια. Έτσι, υφαίνουν το ζωηφόρο φρόνημα και χαλυβδώνουν αντιστάσεις στον χαρακτήρα των παιδιών τους, για να κατορθώσουν να ορθώσουν ανάστημα απέναντι στα όποια εισαγόμενα σαθρά και ανόητα πρότυπα του σύγχρονου αχαλίνωτου ευδαιμονισμού και της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποιημένης τεχνολογικής α-παιδείας.

Αυτός ο ρόλος της γυναίκας, που επιτυγχάνει να στήσει και να διατηρήσει με τον άνδρα της μια σχέση συντροφικότητας και μία συγκροτημένη οικογένεια, είναι καταλυτικός για ό,τι χαρακτηρίζουμε ως Παιδεία. Δηλαδή, για την ποιότητα και το νόημα της ζωής του τώρα, αλλά και των γενεών που έρχονται, όπως και για την εθνική μας επιβίωση.

Όμως, το γνωρίζουμε και το διαπιστώνουμε όλοι καθημερινά, η σύγχρονη ελληνική οικογένεια – για λόγους που δεν εμπίπτουν στον σκοπό αυτού του άρθρου – περνάει κρίση, τόσο ως θεσμός όσο και ως κιβωτός παιδείας. Έχει δε συχνά υποκατασταθεί από τον εκμαυλιστικό «γυάλινο δυνάστη»ο όποιος αφειδώς αδειάζει μέσα στα σπίτια μας τα δικά του παραμορφωτικά πρότυπα παιδείας. Ακόμα, καθημερινώς συναισθανόμαστε το πόσο δύσκολος έχει γίνει πια ο ρόλος του γονιού, του όποιου γονιού συνειδητοποιεί το μεγαλείο και την ευθύνη αυτού του ρόλου.

Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα, είναι εντυπωσιακό το ότι στην πατρίδα μας, η οικογένεια ως αξία παραμένει σε πολύ υψηλή θέση στις κοινωνικές έρευνες που καταγράφουν τα σύγχρονα πιστεύω της νεολαίας μας. Κι αυτό είναι ένα ιδιαιτέρως θετικό στοιχείο της γενικότερης παιδείας μας. Ίσως να είναι, επομένως, εφικτό, με συγκεκριμένες διαδικασίες που θα στηρίζουν τη σύγχρονη οικογένεια και θα προάγουν την παιδεία μέσα στην ίδια την οικογένεια, και ο θεσμός της οικογένειας να ισχυροποιηθεί, και να προκύψει ένας ευρύτερος θετικός επηρεασμός της σύγχρονης παιδείας στη χώρα μας.

(Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, Οικογένεια ώρα μηδέν; Εκδ. Αρχονταρίκι,σ.129-133)