Ο Δυσώδης και ρυπαρός φθόνος

Ερωτήθηκε κάποτε ένας σοφός: ποια είναι εκείνα τα μάτια που βλέπουν καλύτερα; Τα σκουρόχρωμα ή τα γαλανά; Των ανδρών ή των γυναικών; Των ανθρώπων ή μήπως τα μάτια των ζώων; Και ο σοφός αποκρίθηκε: τα μάτια που βλέπουν καλύτερα είναι αυτά των φθονερών γιατί βλέπουν από απόσταση, βλέπουν και την παραμικρή λεπτομέρεια, βλέπουν ακόμη και όσα δεν υπάρχουν. Ένα μόνο πράγμα δεν βλέπουν, το καλό. Και όταν το εντοπίσουν, τότε γεμίζουν δάκρυα και σφαλίζουν για να μην το βλέπουν.

Φθονεροί και αδίστακτοι άνθρωποι δεν έλειψαν, από καμιά εποχή και κοινωνική οργάνωση. Είναι «άνθρωποι» χωρίς ανθρωπιά, που αρέσκονται να κάνουν το κακό και να σκορπούν τον όλεθρο. Η γλώσσα τους εμπεριέχει θανατηφόρο δηλητήριο που εκτοξεύεται αδιακρίτως επί δικαίους και αδίκους και δολοφονεί υπολήψεις, τραυματίζει ψυχές, δυσφημεί προσωπικότητες, ακυρώνει προσπάθειες. Γι΄ αυτούς ο ιερός ψαλμωδός αναφέρει «ηκόνησαν γλώσσα αυτών ωσεί όφεως, ιός ασπίδων υπό τα χείλη αυτών» (Ψαλμ. 139,4).

Αν θελήσουμε να δώσουμε έναν πρόχειρο ορισμό για το τι είναι ο φθόνος, θα λέγαμε πως είναι η λύπη, η πικρία, η μειονεξία για την προκοπή, την υπεροχή, τα τάλαντα, τα αγαθά του πλησίον. Φθόνος είναι και η χαιρεκακία για τη δυστυχία και τους πειρασμούς των συνανθρώπων μας. Ο υλικός πλούτος, η διακεκριμένη θέση στην κοινωνική διαστρωμάτωση, η σωματική διάπλαση και ωραιότητα, η πνευματική συγκρότηση, η βαρύτητα μιας άρτιας προσωπικότητας, οι υψηλότερες κατακτήσεις, οι επιτυχίες και τόσα άλλα γίνονται αφορμές να προκληθεί στην καρδιά του φθονερού αβάσταχτος πόνος.

Ο αρχαίος φιλόσοφος Αριστοτέλης εύστοχα διακρίνει δύο ψυχολογικούς τύπους ανθρώπων που είναι υπόδουλοι στο φοβερό πάθος του φθόνου. Α) οι φιλόδοξοι, γιατί δεν υποφέρουν να τους ξεπερνούν σε φήμη, δόξα, αρετές και Β) οι μικρόψυχοι και ανικανοποίητοι, διότι όσα αγαθά κι αν διαθέτουν, πάντα τα ξένα τους φαίνονται καλύτερα, μεγαλύτερα, ελκυστικότερα.

Ο φθόνος είναι η γενεσιουργός αιτία φοβερών παθών όπως είναι το μίσος, η καταλαλιά, η κατάκριση, η χαιρεκακία και η κατάθλιψη που κυριεύει τον άνθρωπο και τον κατατρώει όπως η σκουριά το σίδερο.

Ο φθόνος είναι ένα αδυσώπητο θηρίο που δεν βλάπτει μόνο τους άλλους, αλλά κυρίως τον ίδιο το φορέα του. Ο φθονερός βασανίζεται και υποφέρει ψυχοσωματικά. Ο ιερός Χρυσόστομος λέει ότι «όπως το ξύλο τρώγεται από το σκουλήκι και ο σκόρος τρώει το μαλλί, έτσι και ο φθόνος καταφλογίζει τα κόκκαλα και την ψυχή των φθονερών που είναι χειρότεροι από τα θηρία και τους δαίμονες».

Τόσο βδελυκτό πάθος θεωρεί το φθόνο ο ιερός πατήρ σε σημείο που να υποστηρίζει ότι αν κάποιος διενεργεί θαύματα, νηστεύει διαρκώς, ελεεί ακατάπαυστα, έχει χαμαικοιτία και δουλαγώγηση σώματος και θεωρειται ίσος με τους Αγγέλους είναι όμως επιρρεπής στο φθόνο, τότε χάνει το μισθό του και εξομοιώνεται με τον μιαρότερο άνθρωπο. Διότι ο φθόνος αφαιρεί την εσωτερική ειρήνη, ταράζει, αναστατώνει και γεμίζει θλίψη, οργή, οδύνη τον κάτοχό του. Από τη φύση του είναι αίτιος του κακού και εχθρός του καλού.

Από φθόνο ο Κάιν φόνευσε τον Άβελ, ο Ησαύ θέλησε να εξοντώσει τον Ιακώβ, ο Σαούλ κατεδίωξε τον προφητάνακτα Δαυίδ. Μήπως και ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός δεν οδηγήθηκε στο μαρτύριο του Γολγοθά από τον φθόνο των αχάριστων ομοεθνών του; «Ήδει γαρ (ο Πιλάτος) ότι διά φθόνον παρέδωκαν αυτόν» (Ματθ. 27,18).

Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει σοφότατα ότι το πάθος του φθόνου είναι ταυτόχρονα το πλέον άδικο και το πλέον δίκαιο· άδικο διότι κακοποιεί τους καλούς και τους φαρμακώνει· δίκαιο διότι πρωτίστως βασανίζει εκείνους τους άφρονες που το καλλιεργούν. Διδακτική και η παρακάτω ιστορία: «Ήτανε κάποιος βασιλιάς, που θέλησε να δοκιμάσει έναν πλεονέκτη και έναν φθονερό. Τους κάλεσε και τους είπε: Θέλω να σας κάνω ένα δώρο. Ας μου ζητήσει ο καθένας σας ότι επιθυμεί, γνωρίζοντας ότι στον άλλο θα δώσει το διπλάσιο. Ο πλεονέκτης σιωπούσε για ευνόητους λόγους. Τότε ο φθονερός αποκρίθηκε: Θέλω να μου βγάλεις το ένα μάτι! Προτίμησε να χάσει το ένα μάτι του, για να στερηθεί ο άλλος την όρασή του!»

Ο Απόστολος Παύλος προτρέπει: «ει δε αλλήλους δάκνετε και κατεσθίετε, βλέπετε μη υπό αλλήλων αναλωθήτε» (Κολ. 5,15). Όταν αυτό συμβαίνει τόσο πυκνά, αρματωνόμαστε ο ένας εναντίον του άλλου για να αλληλοεξοντωθούμε, τότε δεν έχουμε ανάγκη από άλλους εχθρούς, ούτε τον ίδιο το διάβολο! «Ει κατ΄ αλλήλων οπλιζόμεθα, ουδέ του διαβόλου χρεία προς την ημέτερον απώλειαν» (Ι Χρυσόστομος).

Ο φθόνος τυφλώνει το νου, αμαυρώνει την ψυχή, σκοτίζει τη συνείδηση, θλίβει το Θεό, χαροποιεί τους δαίμονες, κλείνει τον ουρανό, ανοίγει την κόλαση. «Ο μισών τον αδελφόν αυτού εν τη σκοτία εστί και εν τη σκοτία περιπατεί και ουκ οίδε που υπάγει ότι η σκοτία ετύφλωσε τους οφθαλμούς αυτού» (Α΄ Ιω. 2,11).

 

Αρχιμ. Ιωακείμ Μούκανου

Περιοδικό Διακονία, Ι. Μ. Ξάνθης και Περιθεωρίου