Η σκοτεινή όψη της προόδου

Η τεχνολογία προχωρά με γιγαντιαία βήματα, οι σοδειές αυξάνονται, όμως οι τιμές των προϊόντων ανεβαίνουν και η τροφή δε φτάνει σε όλους. Ακόμα και τα βιοκαύσιμα δεν είναι τόσο αθώα…

Αγροκτήματα κάθετης ανάπτυξης, όπου μπορούν να εκτρέφονται κοτόπουλα και σολομοί, και να καλλιεργούνται λαχανικά και λουλούδια. Υπόγειες καλλιέργειες ρυζιού στο Τόκιο, όπου χρησιμοποιούνται λαμπτήρες υπεριώδους φωτός με μπαταρίες. Τράπεζες σπόρων που μπορούν να αποθηκεύσουν 4,5 εκατομμύρια δείγματα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας του πλανήτη στα νησιά Σφάλμπαρντ της Νορβηγίας…

Τιμωρούνται οι φτωχοί

Η αγροτική τεχνολογία προχωρά με γιγαντιαία βήματα, όχι όμως και η πρόσβαση στην τροφή. Παρ’ όλα τα φουτουριστικά σενάρια, την πρόοδο των χημικών λιπασμάτων, τις υποσχέσεις της γενετικής μηχανικής και το ειδυλλιακό σενάριο των «βιολογικών» προϊόντων, 800 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο είναι ακόμα υποσιτισμένοι.

Όπως ξεκαθάρισε τον Ιούνιο του 2008 ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, η τροφή είναι παραπάνω από αρκετή για όλους τους κατοίκους του πλανήτη (6,7 δις άνθρωποι). Το πρόβλημα είναι η κάκιστη κατανομή της, που τιμωρεί τους πιο φτωχούς. Ο προστατευτισμός των πλούσιων χωρών, οι επιδοτήσεις σε αγρότες του αναπτυγμένου κόσμου και η επισιτιστική βοήθεια που κατανέμεται με ανεπαρκή κριτήρια εξοντώνουν τους αγρότες στις φτωχές χώρες.

Σε αυτόν το μηχανισμό προστέθηκε η αύξηση των τιμών των διατροφικών αγαθών. Σύμφωνα με τον FAO, αυτή η αύξηση δημιουργεί άλλους 100 εκατομμύρια υποσιτισμένους. Από την Ινδία ως το Μεξικό, οι τιμές των κύριων αγροτικών προϊόντων όπως είναι το καλαμπόκι, το σιτάρι και οι ελαιούχοι σπόροι έχουν διπλασιαστεί από το 2005 ως το 2007.

Στο ινδικό κρατίδιο Μάντια Πραντές, με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας παιδιών ως 5 ετών, ο υποσιτισμός και η κακή διατροφή των 10 εκατομμυρίων παιδιών τα τελευταία χρόνια έχει περάσει από το 55% στο 60%. Η τιμή του σιταριού έχει ανέβει κατά 30%, το γάλα και τα λαχανικά είναι πολύ ακριβά, ενώ εκτιμάται πως γι’ αυτό το 80% των μητέρων και των παιδιών πάσχουν από αναιμία.

Στο Μεξικό, η τιμή του καλαμποκιού έχει αυξηθεί τους τελευταίους 6 μήνες από τα 3.000 πέσος (165 ευρώ) στα 3.650 (200 ευρώ) ανά τόνο. Η περίφημη τορτίγια, λοιπόν, κοστίζει σήμερα 1,5 πέσος παραπάνω (0,10 ευρώ), και προβλέπεται ότι θα συνεχίσει να ανεβαίνει. Δεν είναι λίγο σε μια χώρα όπου πολλοί ζουν με μόλις 3,3 ευρώ την ημέρα.

Η αύξηση του καλαμποκιού έχει αλυσιδωτά αποτελέσματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιατί, όπως εξηγεί ο Μάικλ Πόλαν, καθηγητής δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και συγγραφέας του βιβλίου Το δίλημμα του παμφάγου, «σχεδόν πάντα η διατροφική αλυσίδα ξεκινά σε ένα χωράφι αραβόσιτου».

Καλαμπόκι μεταβολισμένο και μεταμορφωμένο είναι το στήθος του κοτόπουλου, η τρυφερή μοσχαρίσια μπριζόλα, το μπούτι της γαλοπούλας και του χοιρινού. Από το καλαμπόκι παράγεται λάδι, ζυμάρι, λεκιθίνη, βιταμίνες σε χάπια. Το περιέχουν ακόμα και οι μπίρες και η Coca-Cola. «Ένα αμερικανικό σουπερμάρκετ», υπολογίζει ο Πόλαν, «πουλά κατά μέσο όρο 45.000 προϊόντα: περισσότερα από το ένα τέταρτο περιέχουν καλαμπόκι, ακόμα και τα μη διατροφικά προϊόντα, όπως οι οδοντόκρεμες, τα καλλυντικά, οι πάνες, οι σακούλες σκουπιδιών». Αν δεν περιοριστούμε στις συσκευασίες, ανακαλύπτουμε μαζί με τον Πόλαν ότι η ανθρώπινη διατροφή στηρίζεται σήμερα στο καλαμπόκι και σε άλλα τρία φυτά: τη σόγια, το ρύζι και το σιτάρι. Γιατί ανεβαίνει η τιμή τους;

Λιπάσματα στα ουράνια

Οι ειδικοί του FAO, που στην ετήσια αναφορά τους προβλέπουν περεταίρω αυξήσεις κατά τα επόμενα χρόνια (+20% στο χοιρινό και μοσχαρίσιο κρέας, +60% στο σιτάρι, +80% στα φυτικά έλαια), έλαβαν υπόψη παράγοντες όπως την παγκόσμια υπερθέρμανση, που αφαιρεί γόνιμες εκτάσεις * κάποιες κλιματολογικές καταστροφές που συνέβησαν πρόσφατα * την κερδοσκοπία των μεγάλων διανομέων τροφίμων * την αύξηση της τιμής του πετρελαίου, που αντανακλάται στα αγροτικά μηχανήματα και τις μεταφορές * και τέλος τη διαφθορά των τοπικών δημόσιων υπαλλήλων.

Έχει επίσης καταγραφεί μια αύξηση της τάξης του 400% στα λιπάσματα, όπως στην περίπτωση του φωσφορικού διαμμωνίου, που χρησιμοποιείται πολύ στις καλλιέργειες σιταριού. Κυρίως, όμως, έχουν διαπιστωθεί οι αρνητικές συνέπειες από τη μετατροπή των γεωργικών εκτάσεων που κάποτε ήταν αφιερωμένες στην τροφή σε καλλιέργειες για την παραγωγή της αιθανόλης (βιοκαύσιμα).

Γίνεται λόγος μόνο για το βαθμό στον οποίο είναι επιβαρυντική αυτή η μετατροπή. Στη διάσκεψη του FAO στη Ρώμη, οι κυβερνώντες των ΗΠΑ μίλησαν για 3%. Σύμφωνα με άλλους, όπως το International Food Policy Research Institute, ένα αμερικανικό ινστιτούτο έρευνας για τις αγροτικές στρατηγικές, τα πράγματα είναι διαφορετικά. «Από τις αναλύσεις που κάναμε για την αγορά προκύπτει ότι η επίδραση των βιοκαυσίμων στις τιμές των διατροφικών αγαθών είναι πολύ μεγάλη και ισούται με 30%», αναφέρει ο Μαρκ Ρόουζγκραντ, ένας από τους ειδικούς αυτού του ανεξάρτητου ινστιτούτου.

Εξάλλου, ενώ η αιθανόλη που προκύπτει από το βραζιλιάνικο ζαχαροκάλαμο καταπολεμά τη ρύπανση κατά 80-90%, αυτή που προέρχεται από καλαμπόκι (στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ έχουν γίνει μεγάλες επενδύσεις) την περιορίζει το πολύ κατά 30%.

Όμως δε λείπουν οι μελέτες για την παραγωγή βιοκαυσίμων με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα, στην Αγροτική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μιλάνου υπάρχει ένα μεταπτυχιακό τμήμα για βιοκαύσιμα, το οποίο μοιάζει με το αβγό του Κολόμβου. Αντί των εδώδιμων φυτών, προτείνει τη χρήση φυτικών οικιακών και εμπορικών αποβλήτων, ακόμα και των κλαδιών που πετιούνται μετά το κλάδεμα των δέντρων.

Άραγε η πρόταση θα «ριζώσει»; Εξαρτάται από την πρόοδο των ερευνών, αλλά και από την επιρροή των λόμπι. Γιατί σε σύγκριση με τα σκουπίδια, είναι πιο αποδοτική οικονομικά η χρήση καλαμποκιού και ζαχαροκάλαμου. Αποτέλεσμα: σήμερα, το γέμισμα του ρεζερβουάρ ενός πολυτελούς SUV με βιοκαύσιμα από καλαμπόκι ισούται με τα έξοδα τριών μηνών για το φαγητό ενός κατοίκου της Σιέρα Λεόνε.

Πρόβλημα

Κακή κατανομή των προϊόντων.

Λύση

Λιγότεροι τελωνειακοί φραγμοί στις πλούσιες χώρες. Περισσότεροι στις φτωχές.

Πρόβλημα

Κρίση των ντόπιων παραγωγών στις φτωχές χώρες.

Λύση

Λιγότερες επιχορηγήσεις στους παραγωγούς του αναπτυγμένου κόσμου. Περισσότερες επενδύσεις και πρόσβαση στο δανεισμό στον Τρίτο Κόσμο. Αποφυγή της ακανόνιστης βοήθειας, που είναι αρνητική για τους ντόπιους παραγωγούς.

Πρόβλημα

Αύξηση των τιμών των λιπασμάτων.

Λύση

Περισσότερα οργανικά λιπάσματα. Λιγότερα χημικά λιπάσματα.

Πρόβλημα

Πρόσβαση στο νερό.

Λύση

Περισσότερα έργα ύδρευσης, λιγότερες ιδιωτικοποιήσεις, περισσότερος δημόσιος έλεγχος στο νερό, καθώς είναι κοινό αγαθό.

Πρόβλημα

Αύξηση του κόστους των μεταφορών και των μηχανημάτων.

Λύση

Περισσότερη αναζήτηση για εναλλακτικές πηγές ενέργειας, περισσότερη παραγωγή που συνδέεται με την τοπική κατανάλωση. Λιγότερες μεταφορές των αγροτικών εμπορευμάτων.

Πρόβλημα

Καλλιέργειες που δεν παράγουν πλέον τρόφιμα αλλά βιοκαύσιμα.

Λύση

Περισσότερες δημόσιες μεταφορές, περισσότερες επενδύσεις στην έρευνα για την παραγωγή βιοκαυσίμων από άχρηστα οργανικά υλικά.

Πρόβλημα

500 εκατ. άνθρωποι στην Ασία (Κίνα και Ινδία) καταναλώνουν περισσότερο.

Λύση

Αν αυτή η ζήτηση αυξάνει την τιμή των αγροτικών προϊόντων, πρέπει να αυξηθεί η προσφορά, παράγοντας περισσότερα, κυρίως στις περιοχές όπου υπάρχει ζήτηση.

Πρόβλημα

800 εκατ. άνθρωποι είναι υποσιτισμένοι.

Λύση

Οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες πρέπει να υπόκεινται στο δίκαιο της τροφής, όπως θεσπίστηκε με την Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Πηγή : http://www.focusmag.gr