Σκέφτεστε πράγματι με το μυαλό σας;

“ΠΟΤΕ ΜΗΝ ΥΠΟΤΙΜΑΤΕ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΗ ΤΩΝ ΑΝΟΗΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΕ ΜΕΓΑΛΕΣ ΟΜΑΔΕΣ”

Ακολουθούμε την πλειοψηφία και αποδεχόμαστε τις κοινές αλήθειες. Να τι επηρεάζει τις εκάστοτε επιλογές μας.

Υπερασπίζετε τη γνώμη σας ακόμη και όταν όλοι οι άλλοι είναι αντίθετοι με όσα υποστηρίζετε; Μελετάτε καλά την κατάσταση πριν εκφράσετε την κρίση σας για τα θέματα που σας απασχολούν καθημερινά; Έχετε αγοράσει ποτέ κάτι επειδή το έχουν αποκτήσει όλοι οι άλλοι γύρω σας; Ίσως δεν μας ευχαριστεί, συχνά όμως προσαρμόζουμε τη ζωή και τη συμπεριφορά μας στον μέσο όρο. Υποκινούμαστε από στερεότυπα, προκαταλήψεις ή συνήθειες που υιοθετούμε χωρίς δεύτερη σκέψη. Σε ποιες περιστάσεις και γιατί; Από φόβο μήπως περιθωριοποιηθούμε ή μήπως οι υπόλοιποι μάς χλευάσουν. Η εμμονή στις θέσεις μας προκαλεί ψυχολογική κόπωση. Ένα άλλο ισχυρό κίνητρο σχετίζεται με την επιθυμία μας να αποτελούμε μέρος ενός συνόλου και να προσαρμοζόμαστε στους κανόνες του. Έτσι αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας ως μέλος της κοινότητας και δεν ρισκάρουμε ούτε να αποκλειστούμε από αυτή ούτε να μπλέξουμε σε περιπέτειες. Αυτός ο ψυχολογικός μηχανισμός αναπτύσσεται από την παιδική ηλικία και εκφράζεται ποικιλοτρόπως είτε με το να ακολουθούμε πιστά τη μόδα είτε με το να κάνουμε ό,τι κάνουν οι υπόλοιποι.

Για να ξέρουμε τι κάνουμε

Οι περισσότεροι άνθρωποι εντάσσονται και προσαρμόζονται στην ομάδα μεταξύ 11-13 ετών. Σύμφωνα με έρευνες, η ένταξη λαμβάνει χώρα από την ηλικία των επτά μέχρι και εννέα ετών. Αργότερα η τάση περιορίζεται. Αυτό αποδεικνύει η μελέτη μιας διεθνούς ομάδας ερευνητών στην οποία συμμετείχαν επτάχρονα και εννιάχρονα από την Αυστραλία. Κατέδειξε ότι τα παιδιά ήταν δυσμενώς διακείμενα απέναντι σε άτομα που δεν ανήκαν στην ομάδα τους. Το πείραμα διενεργήθηκε ως εξής: Τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες. Σε κάποια από αυτά είχαν πει ότι δεν άρεσε στα μέλη της ομάδας τους να συναναστρέφονται τα παιδιά από άλλες ομάδες. Όταν προέκυπτε κάποια απειλή για την ομάδα, η συμπεριφορά των παιδιών γινόταν πιο επιθετική απέναντι στα μη μέλη της. Οι κανόνες του συνόλου μάς βοηθούν να αποβάλουμε προκαταλήψεις ή, σε άλλες περιπτώσεις, καθορίζουν τη στάση μας απέναντι σε μειονότητες. Οι μελέτες κατέδειξαν ότι τα παιδιά που παίζουν με συνομηλίκους που έχουν κάποια αναπηρία απορρίπτονται από τα όμοιά τους.

Άλλωστε η τάση μας να δημιουργούμε ομάδες έχει χαρακτηρίσει το ανθρώπινο είδος. Πρόκειται για ανάγκη που γεννήθηκε μέσα από την προσπάθεια των προγόνων μας να βρουν τροφή ή να αμυνθούν όταν δέχονταν κάποια απειλή. Τα μέλη της ομάδας υποχρεώνονται να συνεργαστούν και να συντονιστούν ακολουθώντας έναν αρχηγό. Παρατηρούν τους υπόλοιπους για να ανακαλύψουν τεχνικές που θα τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά διάφορες καταστάσεις. Υιοθετούν την άποψη των άλλων μόνο όταν τη θεωρούν σωστή. Δεν διαμορφώνουν άποψη για όλα και εμπιστεύονται μόνο τα άτομα με τα οποία μοιράζονται τις ίδιες αξίες. Διόλου τυχαία, υπεραμύνονται τις θέσεις του κόμματος με το οποίο συγγενεύουν πολιτικά.

Ο αρχηγός έχει πάντα δίκιο

Συμφωνούμε με τη γνώμη των άλλων είτε για να τους ευχαριστήσουμε είτε για να βελτιώσουμε τη θέση μας. Σε συλλογικές εργασίες κάθε διαφορετική ιδέα απορρίπτεται στο όνομα του ομαδικού πνεύματος. Αυτή η ομοιογένεια, η συμφωνία με την ιδέα της πλειοψηφίας ή με εκείνη του αρχηγού, μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στο επίπεδο λήψης αποφάσεων. Ας σκεφτούμε την περίπτωση του Κόλπου των Χοίρων, την απόφαση εισβολής στην Κούβα υπό την προεδρία Κένεντι, το 1961. Η απόπειρα ήταν καταστροφική, εκείνοι όμως που το είχαν προβλέψει, μεταξύ των συμβούλων του προέδρου, ήταν ελάχιστοι.

Με την έννοια του κομφορμισμού αναφερόμαστε σε ποικίλες μορφές μίμησης ή στην ταύτιση με την πλειοψηφία. Ο βαθμός στον οποίο μια κοινωνία χαρακτηρίζεται ως κομφορμιστική εξαρτάται από τις αρχές και τις αξίες που τη διέπουν. Έχει παρατηρηθεί ότι σε παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες, όπου τα άτομα καλούνται να εργαστούν ομαδικά για να επιβιώσουν, απαιτείται μεγαλύτερη ταύτιση απόψεων. Αντίθετα, στις κοινωνίες των κυνηγών και των ψαράδων οι άνθρωποι είναι περισσότερο αυτόνομοι στην εργασία τους. Στα αυταρχικά καθεστώτα απαιτείται μεγαλύτερη ομοιογένεια στον τρόπο σκέψης των πολιτών. Σε τέτοιες περιπτώσεις πολλοί υιοθετούν κάποιες ιδέες, ακόμα και όταν δεν έχουν πειστεί για την ορθότητά τους, επειδή φοβούνται τις επιπτώσεις ενδεχόμενης διαφοροποίησής τους. Η ταύτιση με το σύνολο υποδηλώνει υποχωρητικότητα. Η συναίνεση δηλώνεται δημοσίως, διαθέτουμε όμως διαφορετική άποψη από αυτή που εκφράζεται.

Σήμερα έχουμε περάσει από την παραδοσιακή κοινωνία της κοινότητας στην κοινωνία που αναδεικνύει την ατομικότητα. Είμαστε λοιπόν περισσότερο ελεύθεροι στον τρόπο σκέψης μας; Ναι, ταυτόχρονα όμως το βάρος της επιλογής είναι μεγαλύτερο. Το γεγονός ότι άλλοι σκέφτονται για εμάς μας απαλλάσσει από το άγχος. Για παράδειγμα, κάποιοι νέοι παραχωρούν στους γονείς τους το δικαίωμα να χαράξουν την εκπαιδευτική τους σταδιοδρομία ή να κάνουν σχέδια που θα επηρεάσουν τη ζωή τους. Εκτός από την οικογένεια, και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε ή συμπεριφερόμαστε όπως τα πρότυπα που προβάλλουν τα ΜΜΕ. Ακόμη και οι πολιτικοί προσαρμόζουν τη στάση τους στα μοντέλα συμπεριφοράς που προβάλλει η τηλεόραση. Ακολούθως οι θεατές μιμούνται τους τηλεοπτικούς ήρωες και εκφράζουν με μεγαλύτερη ευκολία τη συγκίνησή τους δημοσίως, είτε είναι ειλικρινής είτε όχι.

Προβλέποντας αντιδράσεις

Κάποιες πεποιθήσεις που κυριαρχούν στην κοινωνία μάς επηρεάζουν τόσο βαθιά ώστε φτάνουμε στο σημείο να τις υιοθετούμε χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Αυτή είναι η περίπτωση των στερεοτύπων. Ο λόγος; Είναι αδύνατον να αναλύσουμε όλα τα γνωρίσματα των αντικειμένων ή των ατόμων που συναντούμε. Έτσι χρησιμοποιούμε συστήματα κατηγοριοποίησης. Κατατάσσουμε αυτόματα και γρήγορα τα άτομα σε κατηγορίες με βάση το φύλο, την ηλικία ή χαρακτηριστικά όπως το χρώμα του δέρματός τους. Για παράδειγμα, διακρίνουμε έναν Ανατολίτη από έναν Ευρωπαίο. Επιπλέον, πάντα αυτόματα, συνδέουμε με το συγκεκριμένο άτομο προσωπικά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές που αποδίδονται σε αυτή την κατηγορία. Φαινομενικά είμαστε σε θέση να ελέγξουμε συμπεριφορές που αγνοούμε. Οι κατηγοριοποιήσεις και τα στερεότυπα διαφόρων τύπων μάς βοηθούν να προβλέψουμε πώς θα συμπεριφερθεί ένα άτομο. Έτσι έχουμε έναν οδηγό που μας βοηθά να ερμηνεύσουμε σύνθετες πραγματικότητες. Αυτό το είδος γνώσεων δεν βασίζεται στην εμπειρία μας. Αποδεχόμαστε το αρνητικό στερεότυπο των γυναικών οδηγών, στην πραγματικότητα όμως οι κυρίες προκαλούν λιγότερα ατυχήματα.

Υπάρχει μια βάση αλήθειας σε παραδοχές ευρέως διαδεδομένες; Οι ερευνητές του Αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης διενήργησαν μια έρευνα σε 49 χώρες για να εξακριβώσουν αν το εθνικό στερεότυπο ανταποκρίνεται στην πραγματική εικόνα των κατοίκων μιας χώρας. Ζήτησαν από Πολωνούς και Καναδούς να περιγράψουν τα χαρακτηριστικά του τυπικού συμπατριώτη τους. Κατόπιν συνέκριναν τις απαντήσεις που έλαβαν με τα αποτελέσματα ερευνών που είχαν ως στόχο να σκιαγραφήσουν την προσωπικότητα των κατοίκων των δύο χωρών.

Κοινοτοπίες και στερεότυπες φράσεις

Τα εθνικά στερεότυπα δεν ταυτίστηκαν με το προφίλ των κατοίκων των χωρών. Παρόλο που σε κάθε χώρα υπήρχε ομοφωνία σχετικά με τον εθνικό χαρακτήρα, η σύνθεσή του δεν στηριζόταν σε σωστά δεδομένα, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Οι Άγγλοι συμφωνούν στο ότι ο τυπικός Βρετανός είναι πολύ εσωστρεφής και επιφυλακτικός. Με βάση όμως τα στοιχεία της έρευνας αποδείχθηκαν εξωστρεφείς. Ο τυπικός Αμερικανός, από την άλλη, θεωρείται ανταγωνιστικός, σε αντίθεση με τον Καναδό γείτονά του που θεωρείται συγκαταβατικός, πράος και αλτρουιστής. Η έρευνα κατέδειξε ότι και οι δύο λαοί έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Τα στερεότυπα συντηρούνται από τα ΜΜΕ και αναπαράγονται από συζητήσεις και από φράσεις κλισέ. Η άποψή μας για τους ξένους είναι διαστρεβλωμένη, το ίδιο όμως και για τους συμπολίτες μας. Τα στερεότυπα αξιοποιούνται ώστε να υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ των γειτονικών λαών.

Όλοι βαποράκια!

Μένουμε όμως προσκολλημένοι στο στερεότυπο και εξαιτίας ψυχολογικών μηχανισμών. Έτσι παρατηρούμε ότι τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου ταυτίζονται με την τυπική εικόνα που έχουμε για τους συμπατριώτες του. Αυτές οι προκαταλήψεις είναι ριζωμένες μέσα μας ακόμη και όταν έρχονται σε αντίθεση με τις αξίες μας. Πολύ διαδεδομένες είναι οι προκαταλήψεις που βασίζονται στο χρώμα του δέρματος και στην ηλικία, υποστηρίζει ο Άντονι Γκρίνγουολντ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον. Ο ειδικός συλλέγει τα στοιχεία του μέσω ενός τεστ. Ταξινομεί εκφράσεις ή εικόνες σε δύο ομάδες. Σε κάθε ομάδα αντιστοιχεί μια λίστα σκέψεων θετικών ή αρνητικών, που ανήκει στην πρώτη ή στη δεύτερη κατηγορία: λευκό-μαύρο, νέος- γέρος ή μουσουλμάνος-κάτι άλλο (για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση http://implicit.harvard.edu). Όταν στην ίδια στήλη συνυπάρχουν αρνητικές σκέψεις όπως αγωνία και αραβικά ονόματα όπως το Γιουσούφ, τότε προκύπτουν προκαταλήψεις. Επίσης παρατηρούνται προτιμήσεις για τους αδύνατους ή κρυφές αρνητικές στάσεις απέναντι στους μουσουλμάνους, τονίζει ο Γκρίνγουολντ. Το 55% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσαν ότι δεν έχουν προκαταλήψεις απέναντι στους μουσουλμάνους, τελικά όμως η έρευνα απέδειξε το ακριβώς αντίθετο στο 62% των περιπτώσεων. Ομάδες Γερμανών δήλωσαν ότι δεν έχουν προβλήματα με τους Τούρκους, εκδήλωσαν όμως αυτόματους αρνητικούς συνειρμούς για άτομα της συγκεκριμένης εθνικής ομάδας.

Αυτές οι κρίσεις διαμορφώνονται από νωρίς. Ήδη από την ηλικία των πέντε ετών γνωρίζουμε σε ποιο έθνος ανήκουμε. Αργότερα αναπτύσσονται οι προκαταλήψεις. «Συμβαίνει από την ηλικία των έξι και επτά ετών. Έχει αποδειχθεί ότι η αμερικανική αστυνομία αντιμετωπίζει τους μαύρους με μεγαλύτερη καχυποψία» τονίζει ο Γκρίνγουολντ. Πρόσφατα πειράματα κατέδειξαν ότι ο φόβος διαρκεί περισσότερο όταν ένα σοκ συνδέεται με εικόνες αλλοεθνών προσώπων.

Πάντα ίσοι

Κάποιες φορές μιμούμαστε συμπεριφορές χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Πηγαίνουμε στη θάλασσα τον Ιούλιο και κάνουμε σκι τον Φεβρουάριο. Τρώμε τα ίδια φαγητά και κάνουμε τις δουλειές μας με τον ίδιο τρόπο. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός μάς βοηθά να εξοικονομούμε χρόνο και ενέργεια. Διαφορετικά, κάθε φορά θα έπρεπε να μελετούμε προσεκτικά κάθε μας κίνηση. Η δοκιμασμένη συνταγή μάς προσφέρει ασφάλεια και την αίσθηση ελέγχου της κατάστασης. Η συνήθεια υποδηλώνει ακόμη και αντίσταση στην αλλαγή. Τα πολύ μεθοδικά άτομα αντιμετωπίζουν τη ζωή με προβλεπόμενο τρόπο. Σπανίως βρίσκουν καινούριες λύσεις για να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις και είναι λιγότερο δημιουργικά. Τέτοιου είδους συμπεριφορές εκδηλώνονται ακόμη και όταν πηγαίνουμε για ψώνια. Οι αγορές μας γίνονται ρουτίνα διότι μόνο με αυτόν τον τρόπο δεν χανόμαστε όταν βρεθούμε απέναντι στον τεράστιο όγκο προϊόντων. Για τα τρόφιμα ή τα καθαριστικά επιλέγουμε πάντα δύο ή τρεις μάρκες. Αυτή η επιλογή γίνεται συνήθεια, εφόσον έχει προηγηθεί κάποιος πειραματισμός. Αρχικά ο καταναλωτής δοκιμάζει διάφορα προϊόντα μέχρι να αποφασίσει ποιο του ταιριάζει. Τελικά, όταν φτάνει μπροστά στα ράφια, δεν αξιολογεί όλα τα προϊόντα αλλά παίρνει με μια αυτόματη και γρήγορη κίνηση το συνηθισμένο του γιαούρτι ή σαμπουάν. Οι συνήθειες δύσκολα αλλάζουν. Αποτελούν μέρος μιας πιο αυτόματης μορφής μνήμης που εκφράζεται επίσης στις μονότονες και επαναλαμβανόμενες απαντήσεις που δίνουμε.

Πηγή: focusmag.gr