Πανηγυρικός για την 25η Μαρτίου

του Επικούρου Καθηγητού της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου
Δρος Γεωργίου Α. Ξενή

(εκφωνηθείς στον επίσημο εορτασμός της εθνικής επετείου στον Ι.Ν. Αγίας Νάπας Λεμεσού, 25.3.2009)

Eίναι Μάρτιος του 1821. Ένα έθνος σύσσωμο κοιτάζει τον κατακτητή του με περιφρόνηση και τον τάφο του με αδιαφορία! Η Ελληνική Επανάσταση εκρήγνυται!

-Πανιερώτατε Μητροπολίτα Λεμεσού και Πρόεδρε Αμαθούντος και Κουρίου,
-Έντιμε κ. Υπουργέ Εσωτερικών,
-Έντιμοι κ. Βουλευτές,
-Έντιμε Δήμαρχε Λεμεσού,
-Έντιμοι Δήμαρχοι,
-Ελλογιμώτατοι Καθηγητές των δημοσίων Πανεπιστημίων,
-Κύριε Ταξίαρχε,
-Κυρία Έπαρχε,
-Κύριε Αστυνομικέ Διευθυντά,
Αγαπητοί Συμπολίτες,

Η επανάσταση εκρήγνυται! Το ελληνικό έθνος δεν έχει ακόμη νικήσει ούτε μία φορά στο πεδίο της μάχης. Και όμως αξίζει ένα μεγαλοφωνότατο Εύγε! Γιατί, έχει ήδη κερδίσει τον πόλεμο, έστω και αν χάσει τις επικείμενες μάχες της Επανάστασης! Έχει κερδίσει τον πόλεμο σε ένα πεδίο απείρως δυσκολότερο, στο πεδίο του πολιτισμού! Το ελληνικό έθνος έχει κρατήσει την ταυτότητά του σε τετρακόσια ολόκληρα χρόνια ξένης κατοχής! Δεν έχει απορροφηθεί από κανένα ευρύτερο σύνολο. Έχει αντισταθεί! Αντίσταση δεν είναι απλώς και μόνο να πάρεις τα όπλα και να ανέβεις τα βουνά. Το δυσκολότερο είναι να μείνεις αυτό που είσαι. Και οι επαναστατημένοι έμειναν αυτό που ήταν μέσα σε ένα πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό μόρφωμα, την Οθωμανική αυτοκρατορία. Και μόνο λοιπόν που η πληθυσμιακή αυτή ομάδα κρατήθηκε ως οντότητα με αίσθηση ενότητας και ετερότητας μέσα σε ένα χωνευτήρι λαών για τέσσερεις ολόκληρους αιώνες είναι η πρώτη, λαμπρότατη, νίκη του ελληνικού γένους πριν καν εκκινήσουν τα πολεμικά γεγονότα!

Δεν είναι καθόλου αυτονόητο, ξέρετε, ότι ένας λαός θα μπορέσει να διατηρήσει την εθνική του ταυτότητα. Πού είναι σήμερα για παράδειγμα Γότθοι και Βάνδαλοι, Λομβαρδοί και Νορμανδοί, Φοίνικες και Αλαμανοί; Όλοι αυτοί οι λαοί πέρασαν από την ιστορία σαν διάττοντες αστέρες! Ήταν σημαντικά τα κατορθώματά τους, αλλά στην πορεία συγχωνεύθηκαν μέσα σε ευρύτερα σύνολα και έτσι εξαφανίστηκαν ως ιδιαίτερες εθνικές ομάδες.

Αντίθετα οι Έλληνες έχουν τεράστιες περγαμηνές πολιτιστικής αντιστάσεως στην μακρότατη ιστορική τους πορεία, και αξίζει τώρα να δούμε ποιες είναι εκείνες οι δυνάμεις που συνέβαλαν στη διατήρηση της ταυτότητάς τους, ειδικά στην περίοδο της οθωμανικής κατοχής. Οι δυνάμεις αυτές είναι κυρίως πέντε με προεξάρχουσα τη χριστιανική ορθόδοξη πίστη.

H Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ο μεγάλος θεσμός του Βυζαντίου που επιβίωσε στο πλαίσιο της Οθωμανικής κατοχής. Ο Μωάμεθ ο Πορθητής, ενώ την πολιτική ηγεσία του Βυζαντίου την συνέτριψε, εντούτοις την εκκλησιαστική υπόσταση του Βυζαντίου την διατήρησε, για τα δικά του ασφαλώς συμφέροντα, και μάλιστα την επιφόρτισε με επιπρόσθετα καθήκοντα. Βέβαια πρέπει να τονιστεί ότι πρώτη η Εκκλησία υφίστατο κάθε φορά και τις αυθαιρεσίες των Οθωμανών. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι από τους 159 Πατριάρχες που αρχιεράτευσαν μεταξύ 15ου και 20ου αι. μόνο είκοσι ένας (21) πέθαναν με φυσιολογικό τρόπο ενώ βρίσκονταν στον θρόνο .

Παρόλα αυτά η σχετική ελευθερία κινήσεων που αφήνει ο Σουλτάνος στην Εκκλησία της επιτρέπει να δρα προς όφελος των χριστιανών ραγιάδων: συντηρεί σχολεία και αγωνίζεται για το σταμάτημα των εξισλαμισμών. Επίσης καθώς είναι παρούσα σε όλες ανεξαιρέτως τις τουρκοκρατούμενες ελληνικές κοινότητες, μπολιάζει όλους τους υπόδουλους με κοινό ήθος, κοινές πεποιθήσεις για τα ουσιώδη της ζωής και του θανάτου και υπαγορεύει σε όλους κοινούς κανόνες ζωής. Έτσι εξασφαλίζει ομοιομορφία και δημιουργεί ενότητα και αλληλεγγύη.

Πέρα από το κοινό εκκλησιαστικό βίωμα, οι άλλες τέσσερεις δυνάμεις που κράτησαν την ενότητα ανάμεσα στις διάσπαρτες τουρκοκρατούμενες κοινότητες ήταν: πρώτον, η κοινή συνείδηση ότι είναι απόγονοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεύτερον, η χρήση κοινού γλωσσικού οργάνου, της ελληνικής γλώσσας, αλλά όχι πάντοτε, αν θυμηθούμε Αρβανίτες, Βλαχόφωνους και τουρκόφωνους Έλληνες· τρίτον, η κοινή συνείδηση ότι τελούν υπό ξένον ζυγόν και η συνεπακόλουθη αίσθηση της οικονομικής καταπίεσης, και τέταρτον, η κοινή λαϊκή λογοτεχνία που εξυμνεί τους κλέφτες. Τα δύο τελευταία συνδυάζονται θαυμάσια. Το γεγονός δηλαδή ότι άκουαν οι χριστιανοί ραγιάδες από τα παιδικά τους χρόνια να εγκωμιάζονται άνθρωποι, οι κλέφτες, που ποτέ δεν προσκύνησαν τους Οθωμανούς, στερέωνε μέσα τους το ιδανικό της ελευθερίας. Αυτό το ιδανικό ερχόταν σε σύγκρουση με την αίσθηση της δουλείας που βίωναν καθημερινά και συνεπώς τους κρατούσε πάντοτε σε ετοιμότητα εξεγέρσεως.

Και άργειε να έρθει εκείνη η μέρα…. Επιτέλους όμως κάποια στιγμή φτάνει ο Μάρτιος του 1821 και οι Φιλικοί κατεβαίνουν στην Πελοπόννησο, για να ξεσηκώσουν τους Έλληνες. Βρίσκουν εκεί έναν λαό ο οποίος διαθέτει ενότητα χάρη στους πέντε παράγοντες που αναφέραμε προτήτερα αλλά και προθυμία να επαναστατήσει. Οι Φιλικοί είχαν ασφαλώς άλλη παιδεία από τους χριστιανούς ραγιάδες, ευρωπαϊκής προελεύσεως. Εντούτοις αξιοποιώντας τον θρησκευτικό ζήλο των Ελλήνων ραγιάδων, τη δύναμη δηλ. εκείνη που είχε τη μεγαλύτερη κοινωνική απήχηση, βρίσκουν τον κατάλληλο δίαυλο επικοινωνίας και ευκολότατα τους συνεγείρουν:

21 Μαρτίου ξεσηκώνεται η φοβερή Μάνη με αρχηγό τον Πετρόμπεη. Αμέσως μετά η Καλαμάτα πολιορκείται. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός και όλος ο Μοριάς έχει πάρει τα όπλα. Μπαρουτοκαπνισμένη όλη η ατμόσφαιρα! Η εκκλησία ευλογεί. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι γεμάτοι από θρησκευτικό ζήλο ενθουσιάζονται. Ο Διονύσιος Σολωμός χαιρετίζει τη Θρησκεία ως την κυριότερη δύναμη που εμπνέει τον μαχόμενο ελληνισμό:

Σου ‘ρθε εμπρός λαμποκοπώντας
η Θρησκεία με ένα σταυρό
και το δάκτυλο κινώντας
όπου ανεί τον ουρανό

‘σ’ αυτό’, εφώναξε, ‘το χώμα
στάσου ολόρθη Ελευθεριά’
και φιλώντας σου το στόμα
μπαίνει μες στην Εκκλησιά

Η φωτιά επεκτείνεται στην Ανατολική Στερεά. Πέφτουν τα Σάλωνα, υποκύπτει η Λιβαδειά και η Αταλάντη. Πολεμικό ναυτικό προσχωρεί στον Αγώνα: Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά! Δεν είναι νησιά του Αιγαίου. Είναι βωμοί του Ελληνισμού. Λαμπρές οι επιτυχίες των Επαναστατημένων. Οι Οθωμανοί κατατροπώνονται. Ένα κύμα φανατισμού ξεσπά ανάμεσα στους Μωαμεθανούς. Κρεμάζουν τον Πατριάρχη κατά αυτό τούτο το Άγιον Πάσχα, ένα σεβάσμιο ασθενικό γέροντα 70 ετών. Ο Σολωμός θρηνεί και δι’ αυτού το πανελλήνιον:

Ὀλοι κλαύστε, αποθαμένος
ο αρχηγός της Εκκλησιάς,
Κλαύστε, κλαύστε, κρεμασμένος
ωσάν νάτανε φονιάς

Απαγχονίζουν και πολλούς μητροπολίτες . Απαγχονίζουν και τον δικό μας Αρχιεπίσκοπο, τον Κύπρου Κυπριανό ο οποίος έχει σχέσεις με τη Φιλική Εταιρεία και βοηθεί οικονομικά τον Αγώνα. Απαγχονίζουν και όλη την ιερά Σύνοδο της Κύπρου. Στην Κύπρο κανένας ζωντανός Ιεράρχης! Απαγχονίζουν και πολλούς προεστούς. Οι Κύπριοι όμως απτόητοι. Πυρπολημένοι από τη φλόγα των πολεμικών προκηρύξεων που τους μοίρασε ο αρχιμανδρίτης Θεοφύλακτος Θησέας, μεταβαίνουν εθελοντικά στη φωτιά της κυρίως Ελλάδας. Θέλουν και αυτοί ασφαλώς να μεθύσουν από το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα, κατά τον Παλαμά. Όλος ο ελληνισμός μαχόμενος! Άπαν το ελληνικόν εκινήθη! Η Μονεμβασιά, το Ναυαρίνο πέφτουν. Οι Έλληνες οπλαρχηγοί στρέφονται στην πρωτεύουσα του Μοριά, Τριπολιτσά. Αρχικά όλα ένας θρίαμβος, διθύραμβοι ψάλλονται για τις επιτυχίες, στέφανοι δόξης παντού, ηχούν νικηφόρα οι σάλπιγγες και σαλπίζουν την κατίσχυση της εθνικής ομοψυχίας και ομόνοιας στους εξεγερθέντες.

Όμως σε κάποια φάση τα πράγματα αντιστρέφονται: η Επανάσταση κινδυνεύει να καταπνιγεί από τα δόρατα όχι του τυράννου αλλά της διχόνοιας. Παρόλο που τους επαναστατημένους τους ενώνει ένας κοινός εθνικοθρησκευτικός στόχος, ξεσπά πάλη ανάμεσά τους για την πολιτική εξουσία στα απελευθερωμένα εδάφη και προκαλεί διαιρέσεις. Ξεσπά σύγκρουση ανάμεσα σε εκείνους που διοικούν τον στρατό και τα πλοία και σε εκείνους που προσπαθούν να δημιουργήσουν θεσμούς διοίκησης στα απελευθερωμένα έδαφη. Η πάλη αυτή μειώνει τη στρατιωτική δύναμη των Ελλήνων σε επικίνδυνο βαθμό και τους καθιστά ευχειραγώγητα θύματα της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Ο εθνικός μας ποιητής προσπαθεί να τους συνετίσει:

Μην ειπούν στον στοχασμό τους
τα ξένα έθνη αληθινά
εάν μισούνται ανάμεσό τους
δεν τους πρέπει ελευθεριά

Τελικά η Ελευθερία στέφει τους αγωνιστές και δημιουργείται το πρώτο ανεξάρτητο κράτος δέκα χρόνια μετά την έναρξη της Επανάστασης. Το κράτος αυτό φέρει πολλούς περιορισμούς και δεν δικαιώνει τις προσδοκίες των αγωνιστών. Φέρουν όμως και αυτοί ευθύνη, γιατί διαιρέθηκαν. «Πᾶσα βασιλεία μερισθεῖσα καθ’ ἑαυτῆς ἐρημοῦται καὶ πᾶσα πόλις ἢ οἰκία μερισθεῖσα καθ’ ἑαυτῆς οὐ σταθήσεται» κατά το αψευδές στόμα του αρχηγού της Πίστεώς μας Ιησού Χριστού. Τα σοβαρότερα προβλήματα είναι μέσα σε εμάς τους ίδιους, δεν μας τα προκαλούν οι άλλοι!

Πανιερώτατε Μητροπολίτα,
Έντιμε κ. Υπουργέ,
Εκλεκτοί επίσημοι,
Ελληνίδες και Έλληνες της Κύπρου

Η επισκόπηση που προηγήθηκε κατέδειξε ότι δύο είναι οι δυνάμεις που μας κράτησαν ενωμένους τόσο στην τουρκοκρατία όσο και στην επαναστατική περίοδο: η χριστιανική μας πίστη και η ελληνική μας συνείδηση. Η πολιτική συνεργασία από την άλλη στάθηκε ανέφικτη. Πόσο δίκαιο πράγματι είχε ο μεγάλος πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος, όταν, αιώνες πριν, όριζε το ελληνικό έθνος ως οντότητα στηριζόμενη στο όμαιμον, ομόγλωσσον και ομόθρησκον και δεν περιλάμβανε την πολιτική συνεργασία ανάμεσα στα συνεκτικά στοιχεία!

Ας σεβαστούμε την ιερότητα της ιστορικής τούτης στιγμής! Να τιμήσουμε τους ήρωές μας με πράξεις και όχι λόγια. Και αυτό γίνεται με δύο τρόπους: αναπληρώνοντας τις ελλείψεις τους και αναπαράγοντας τις αρετές τους.

Να αναπληρώσουμε λοιπόν τις ελλείψεις των ηρώων μας … Να βρούμε επιτέλους τον τρόπο να συνεννοηθούμε πολιτικά μεταξύ μας ο ελληνισμός. Πρώτα όμως όλοι να καθαρίσουμε τις ψυχές μας από τις σκιές. Η αυτοκριτική είναι αναγκαία και είναι άθλημα προσωπικής ωριμότητας. Εξάλλου οι καιροί δεν σηκώνουν πια το ‘εσείς φταίτε, όχι εμείς’. Τέτοιες δηλώσεις είναι πια σήμερα τουλάχιστον αποκρουστικές στην θορυβώδικη αυταρέσκειά τους. Επίσης να μην λησμονούμε το του Παύλου ‘«οὐκ ἔστιν δίκαιος ουδὲ εἷς». Ας πλύνουμε λοιπόν όλοι τα χέρια μας και ας τα δώσουμε ο ένας στον άλλο. Στην άκρη οι κομματικοί διαχωρισμοί. Κοινή επιδίωξη η χάραξη ενιαίας πολιτικής γραμμής, που τόσο έλειπε από τους επαναστατημένους.

Από την άλλη να αναπαραγάγομε τις αρετές των ηρώων μας… την φλογερή χριστιανική τους πίστη και την φλογερή ελληνική τους συνείδηση, τα ζώπυρα εκείνα του γένους μας και της ενότητάς του! Ως προς το πρώτο ας ακούσουμε τον θρύλο της Επανάστασης, τον ακαταδάμαστο γέρο του Μοριά, την ψυχή των εξεγερμένων, μεγάλο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να συμβουλεύει τους νέους στην Πνύκα και θα λέγαμε σήμερα στην Κύπρο και τους συντάκτες των νέων αναλυτικών προγραμμάτων: ‘Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να τη στερεώσετε, διότι όταν πιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως και ύστερα υπέρ Πατρίδος’!

Αναφορικά με το δεύτερο, την ελληνική μας συνείδηση, ο ρόλος της παιδείας είναι καίριος και εδώ ειδικά στην Κύπρο. Πρέπει να διατρανώσουμε προς πάσαν κατεύθυνση ότι η ταυτότητά μας ως Ελλήνων της Κύπρου δεν είναι σε καμία περίπτωση υπό διαπραγμάτευση. Αρνούμαστε κατηγορηματικά να δεχθούμε τον οποιοδήποτε εξευτελισμό της οντότητάς μας, όπως προωθείται από τους λεγόμενους Νεοκυπρίους, δεν επιτρέπουμε σε κανένα να μας χαρακτηρίζει ως δήθεν, άκουσον άκουσον, ελληνόφωνους Κυπρίους! Πρώτα από όλα, διότι είναι ένα μεγάλο ψέμα και κανένας στοιχειωδώς πεπαιδευμένος εν έτει 2009 δεν δέχεται την απάτη. Να μάθουμε επιτέλους κυπριακή ιστορία! To νησί μας κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 10000 π.Χ. και ήταν στραμμένο προς την Ανατολή. Και όμως ο ερχομός των Ελλήνων 8, 5 χιλιετίες αργότερα έχει τη δύναμη να ανατρέψει όλη την προηγούμενη ιστορία της Κύπρου. Με τον δυναμισμό τους οι Έλληνες άποικοι απορροφούν τις προϋπάρχουσες ή τις σύγχρονές τους πληθυσμιακές ομάδες και επιβάλλουν τη δική τους πολιτιστική σφραγίδα στην Κύπρο μονίμως. Στρέφουν το νησί από την Ανατολή προς το Αιγαίο καθιστώντας το έκτοτε ως το έσχατο σημείο του Ελληνισμού. Ο ελληνισμός στην Κύπρο είναι πραγματικότητα εδραιωμένη εδώ και 3500 χρόνια! Φτάνει πια η παραχάραξη!

Οι νεοκυπριακές μωρολογίες θεωρούνται από κάποιους ως δήθεν αναγκαία προϋπόθεση, για να υπάρξει ειρήνευση στο νησί μας ανάμεσα σε Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. Είναι ανόητο και αυτό. Δεν σημαίνει ότι, για να εξαλείψεις τις συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων, πρέπει τις δύο κοινότητες να τις αποχρωματίσεις εθνικά και να τις συγχωνεύσεις σε μια ενιαία οντότητα, τη δήθεν νεοκυπριακή, που να είναι άχρωμη, άοσμη και χλιαρή. Είμαστε άκρως αντίθετοι με τη λογική της εξομοίωσης, πρώτον, διότι είναι ανιστόρητη, δεύτερο, διότι είναι αντίθετη με τη νοοτροπία της ΕΕ περί πολυπολυτισμικότητας και τρίτον, διότι υπάρχει ευκολότερος τρόπος για άρση των προστριβών. Πρέπει η κάθε πλευρά όχι μόνο να διατηρήσει την ιδιαίτερη πολιτιστική της φυσιογνωμία, αλλά και να την αναδείξει. Η ποικιλία πολιτισμών, γλωσσών, θρησκειών, καταγωγής πλουτίζει το νησί μας, δεν το φτωχαίνει. Απλώς θα πρέπει να καλλιεργήσουμε και στις δύο πλευρές κλίμα ανεκτικότητας και σεβασμού προς το διαφορετικό. Το νησί μας μας χωράει όλους τους νόμιμους κατοίκους του. Για να μπορούμε όμως να συνεχίσουμε να το θεωρούμε σπίτι μας, θα πρέπει να νιώθουμε άνετα και ελεύθερα η κάθε κοινότητα να καλλιεργήσουμε τον εαυτό μας σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητές μας. Και μια ενδεχόμενη λύση του κυπριακού δεν τη θέλουμε, αν δεν διασφαλίζει την εθνική μας ταυτότητα, ούτε οι Τουρκοκύπριοι την θέλουν άλλωστε!

Μεγάλοι Ελευθερωτές του Ελληνισμού, Κολοκοτρώνη, Μπουμπουλίνα, Μπότσαρη, Καραϊσκάκη και τόσοι άλλοι, οι Έλληνες της Κύπρου εν έτει 2009 μοιραζόμαστε μαζί σας ένα κοινό χαρακτηριστικό. Πριν 188 χρόνια, τα σπλάγχνα της ιδιαίτερής σας πατρίδας τα σπάραζε ο πόνος της οθωμανικής κατοχής. Ασφαλώς βλέπετε ότι 188 χρόνια μετά, και τα σπλάγχνα της δικής μας ιδιαίτερης πατρίδας, της Κύπρου μας, τα σπαράζει ο ίδιος ακριβώς πόνος. Οι ίδιοι εισβολείς κρύβουν και από μας τον ήλιο με την αδιάκριτη παρουσία τους. Η δημιουργική πνοή του λαού μας, η αγνότητά του, η προσφορά του σε ό, τι είναι ανθρώπινο και αληθινό εμποδίζονται για 35 ολόκληρα χρόνια και δεν αφήνονται να χτίσουν τον πολιτισμό τους πάνω στο βόρειο κομμάτι τούτης της γης που είναι ζυμωμένη με αίμα και είναι αλατισμένη με δάκρυα ως το πιο ακρινό της σημείο. Μεγάλοι ελευθερωτές του ελληνισμού, σας ευχαριστούμε που υπήρξατε αυτό που υπήρξατε:
Να πάρουμε μια σταγόνα από το αίμα σας
να καθαρίσουμε το δικό μας!
Να πάρουμε μια σταγόνα από το αίμα σας
να μπολιάσουμε το δικό μας!
Να πάρουμε μια σταγόνα από το αίμα σας
να βάψουμε το δικό μας
να μην μπορέσει ποτές να το ξεθωριάσει ο φόβος!
Να πάρουμε το τελευταίο σας βλέμμα
να μας κοιτάζει να μην ξεστρατίσουμε
Να πάρουμε την τελευταία σας εκπνοή
νάχουμε οξυγόνο να αναπνέουμε
Χιλιάδες χρόνια!

Μεγάλοι ελευθερωτές του ελληνισμού, σας ευχαριστούμε που υπήρξατε αυτό που υπήρξατε, γιατί δείχνετε σε εμάς, τους ομοιοπαθείς Κυπρίους, με την προσήλωσή σας προς την πίστη και την ελληνικότητα πώς καθίσταται δυνατή η θυελλώδης εξόρμηση προς την ελευθερία και τη δικαίωση, πώς καθίσταται δυνατή η θυελλώδης εξόρμηση προς τον Ήλιο και η θυελλώδης εξόρμηση προς το Φως!