Η Τουρκία δεν είναι Γίγαντας
18 Μαρτίου 2009
Γράφει ο Μάριος Ευρυβιάδης
Ο Γερμανός Όττο Φον Μπίσμαρκ (1815-1898), ο ιστορικός ηγέτης που ενοποίησε την Γερμανία και την ανέδειξε ως μεγάη ευρωπαϊκή δύναμη τον 19ο αιώνα, έλεγε για την δυνάμει ανταγωνίστριά του την Τσαρική Ρωσία, ότι δεν είναι τόσο ισχυρή όσο φαίνεται αλλά ούτε τόσο αδύναμη όσο νομίζεται.
Η κρίση Φον Μπίσμαρκ αφορούσε στην τάση της Γερμανίας αλλά και άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων της εποχής να βλέπουν την τσαρική Ρωσία ως ένα γίγαντα που αργά ή γρήγορα θα κυριαρχούσε στην Ευρώπη, ή που θα επέβαλλε τη βούληση λόγω των δυνατοτήτων και του όγκου του.
Λίγα χρόνια αργότερα η Τσαρική Ρωσία θα γνωρίσει απανωτές ήττες, όχι από κάποια ευρωπαϊκή δύναμη αλλά από μια «τριτοκοσμική» χώρα την Ιαπωνία. Η αναφορά εδώ είναι για τον Ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο στην Ασία του 1904-1905 που επέφερε ταπεινωτικά πλήγματα στην Μόσχα, απέδειξε τις δομικές και καθεστωτικές αδυναμίες του Τσαρικού αυταρχισμού και άρχισε την αντίστροφη μέτρηση για την κατάρρευση του Τσαρισμού που ολοκληρώθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917.
Το ίδιο κατ’ αναλογία ισχύει και για την ισλαμική Τουρκία του Ερτογάν σήμερα. Δεν είναι ούτε τόσο ισχυρή όσο φαίνεται αλλά και τόσο αδύναμη όσο νομίζουμε. Ένα είναι σίγουρο: ότι η Τουρκία δεν είναι γίγαντας, ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί και ότι σίγουρα δεν μπορεί να μας επιβάλλει την τουρκική ειρήνη που επιδιώκει και που παραμένει στρατηγική της στόχευση εδώ και δεκαετίες. Αν μπορούσε θα το είχε ήδη κάνει. Γι’αυτό δεν πρέπει να μοιρολατρούμε, να λειτουργούμε με το σύνδρομο «σφάξε με αγά μου ν’αγιάσω» και σίγουρα να σηκώνουμε τα χέρια πάνω και να λέμε είμαστε αδύναμοι, όλοι είναι εναντίον μας, ας δεχτούμε την τουρκική ειρήνη και βλέπουμε.
Είναι γεγονός ότι έχουν ξεσαλώσει οι θιασώτες του Τουρκο-ισλαμισμού και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Οι Ευρω-ατλαντιστές, κυρίως οι Αμερικανοί, βλέπουν την Τουρκία ως τον ομφαλό της γης. Αλλά γιατί; Ας το δούμε απλοϊκά. Θα βοηθήσει, λένε, η Τουρκία στην σταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής, στην σταθεροποίηση του Αφγανιστάν και θα κάνει έτσι δυνατή την «απεμπλοκή» των Αμερικανών. Όλα όσα γράφονται, ακούγονται και λέγονται τελευταία καταλήγουν στον «γεφυροποιό» ρόλο της Άγκυρας.
Αν όμως δεν βγουν οι στρατηγικοί σχεδιασμοί των Αμερικάνων τι θα προκύψει; Ας περιοριστούμε στα τρία ζητήματα που «καίνε» τους Αμερικάνους, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, και το Ιράν. Το κλειδί βέβαια στους αμερικανικούς σχεδιασμούς, κάτι που δεν λέγεται για ευνόητους λόγους, είναι το Ιράν και όχι η Τουρκία. Χωρίς το Ιράν, που τη στιγμή αυτή κρατά το κλειδί της σταθεροποίησης του Ιράκ λόγω της Σιιτικής του επιρροής στην ιρακινή ηγεσία, το Ιράκ δεν πρόκειται να σταθεροποιηθεί ή θα γίνει δορυφόρος του Ιράν. Σχεδόν το ίδιο συμβαίνει με το Αφγανιστάν με το οποίο συνορεύει το Ιράν και όχι η Τουρκία.
Αν δούμε το ζήτημα ιστορικά τότε θα διαπιστώσουμε ότι η Αμερικανική αρχιτεκτονική ασφαλείας για την Μέση Ανατολή κατέρρευσε όταν «χάθηκε» το Ιράν του φιλοδυτικού Σάχη την περίοδο 1978-79. Από τότε οι Αμερικάνοι δεν έχουν «μπούσουλα» στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής. Η Τουρκία ξεπετάχτηκε τότε ως «υποκατάστατο» του Ιράν. Αλλά δεν είναι Ιράν, είναι τόσο απλό. Είναι επίσης και αναξιόπιστη σε καιρούς κρίσεων όπως το 2003.
Πρέπει συνεπώς να αποκατασταθούν οι σχέσεις Ουάσινγκτον-Τεχεράνης. Αλλά ο προνομιακός σύμμαχος των ΗΠΑ, το Ισραήλ, απαγορεύει μια τέτοια εξέλιξη εκτός εάν οι μουλάδες του Ιράν αποδεχτούν τους ισραηλινούς όρους, δηλαδή την ισραηλινή ειρήνη ή, αν θέλετε, την αμερικανο-τουρκο-ισραηλινή ηγεμονία στην περιοχή.
Δεν πιστεύω ότι αυτή θα είναι η πορεία των εξελίξεων στο εγγύς μέλλον. Στην καλύτερη περίπτωση οι Αμερικανικοί σχεδιασμοί δεν θα προκύψουν. Στη χειρότερη θα έχουμε πολεμική σύγκρουση με το Ιράν. Είτε η μία περίπτωση προκύψει είτε η άλλη, η Τουρκία δεν θα μπορεί να είναι με όλους, δεν θα μπορεί να παίζει σε όλα τα ταμπλώ, ούτε να κουβαλά δύο, τρία ή τέσσερα πεπόνια κάτω από μία μασχάλη. Και όταν αναγκασθεί εκ των πραγμάτων να κάνει επιλογές, τότε θα δούμε την αναπόφευκτη σύγκρουση με την πραγματικότητα.
Ο Έρτογάν και οι Ισλαμιστές είχαν μέχρι πρόσφατα και την πολυτέλεια ενός οικονομικού γιγαντισμού. Άλλο όμως ο οικονομικός γιγαντισμός και άλλο η οικονομική ανάπτυξη. Στην Τουρκία υπάρχουν νησίδες ανάπτυξης και η υπόλοιπη χώρα είναι κάτι μεταξύ Ινδίας και Μπαγκλαντές. Σε λίγους ακόμα μήνες η Τουρκία, που εξαρτάται από εξαγωγές και την παγκόσμια οικονομία, θα πρέπει να αντιμετωπίσει και την εσωτερική οικονομική πραγματικότητα.
Η Κίνα, για παράδειγμα, παρά την σημερινή κρίση χρειάζεται 8% ετήσια ανάπτυξη για να μην οπισθοδρομεί και να μην έχει κοινωνικές και άλλες εκρήξεις. Η Τουρκία τι ανάπτυξη χρειάζεται για να εκτονώνει τα εσωτερικά της και για να κυριαρχούν οι Ισλαμιστές και ο Ερτογάν; Και εάν η παγκόσμια ύφεση τραβήξει σε μάκρος, όπως προβλέπεται μέχρι και το 2013-14, τι γίνεται με τις χώρες που εξαρτώνται από εξαγωγές;
