Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΘΗ. (1)

Ο Άγιος Γρηγόριος, Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ο Παλαμάς με όλους τους αγώνες που έκανε για να

κατοχυρώσει την ορθόδοξη διδασκαλία περί του Θεού είχε μια έννοια και φροντίδα. Να κατωχυρώσει τη βεβαιότητα της σωτηρίας του ανθρώπου. Αν ο άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα της προσωπικής αίσθησης ή μυστικής εμπειρίας, της άμεσης σχέσης ή κοινωνίας και ένωσης με τον Θεό ως μέλος της Εκκλησίας τότε τα πάντα είναι μάταια. Όπως έγραψαν οι μελετητές των έργων του κέντρο της διδασκαλίας του είναι ο άνθρωπος. Η άκτιστη χάρη ή ενέργεια είναι άμεση αποκάλυψη του Θεού και δίνει τη δυνατότητα της άμεσης ή προσωπικής θεοπτίας και κοινωνίας του ανθρώπου με τον Θεό. Η μυστική εμπειρία της χάρης του Αγίου Πνεύματος είναι ουσιαστικό στοιχείο της χριστιανικής ζωής το οποίο μπορεί να ζήσει ο πιστός μέσα στην Εκκλησία. Ο Χριστός δίνει σ’ όλο τον κόσμο το άκτιστο φώς της Αγίας Τριάδος καλεί δε τους πάντες να το πάρουν, να το κάνουν δικό τους. Αυτό θα γίνει αν ο άνθρωπος απαντήσει θετικά στη κλήση του Θεού.

 

Υπάρχει όμως μια βασική προυπόθεση για να γίνει κατορθωτή η βίωση της άμεσης κοινωνίας του ανθρώπου με τον Θεό. Απαιτείται η καθαρότητα της καρδιάς ή του νου ή της ψυχής. Για να ενεργήσει η χάρη του Θεού πρέπει να προηγηθεί η μετάνοια και η κάθαρση της καρδιάς του ανθρώπου. Αν δεν γίνει αυτό ο Θεός παραμένει αθέατος δηλαδή ο άνθρωπος δεν αισθάνεται την άμεση παρουσία του.

Ο άνθρωπος μετά την παρακοή και την απομάκρυνση του από τον Θεό θεωρεί το φυσικό ως αφύσικο και το αφύσικο ως φυσικό. Σήμερα θεωρούνται ως πράγματα αντίθετα και διαφορετικά η ηθική ζωή και ο ηθικός άνθρωπος προς τη φυσική ζωή και το φυσικό άνθρωπο. Φυσικός άνθρωπος είναι εκείνος που ακολουθεί τις επιθυμίες και τις αδυναμίες του. Αυτός ζεί μια φυσική ζωή. Η ζωή του ηθικού ανθρώπου θεωρείται αφύσικη. Αρνείται να κάνει ότι θεωρείται…φυσικό κατά την άποψη των πολλών. Είναι αρνητής της ζωής. Αυτή η αντίληψη είναι αδιανόητη και αντίθετη με τη διδασκαλία των Πατέρων. Αυτοί θεωρούν ότι η ηθική ζωή είναι η κατ’ εξοχήν φυσική ζωή του ανθρώπου. Φυσικός άνθρωπος είναι ο ηθικός άνθρωπος.

Πού οφείλεται αυτή η αφύσικη λειτουργία των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου; Ο Άγιος Γρηγόριος και όλοι οι Πατέρες απαντούν: Στην υποδούλωση του ανθρώπου στα πάθη. Με τη σημερινή εορτή της μνήμης του Αγίου ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στη διδασκαλία του για τα πάθη.
Η έννοια του πάθους.
Η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου είναι εμπειρική. Είναι καρπός εσωτερικής εμπειρίας φωτισμένης από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Τα συμπεράσματα του προέρχονται από προσωπική βίωση της πνευματικής ζωής που ζεί μέσα στην εκκλησία. Ο άγιος δεν καταθέτει στοχασμούς φιλοσοφικούς ή όσα συνέλαβε η φαντασία του. Ούτε βέβαια εξέτασε πολλούς ανθρώπους και έκανε ψυχολογικές παρατηρήσεις. Ως υποτακτικός στον Γέροντα Νικόδημο, που ζούσε κοντά στη Μονή Βατοπαιδίου προσπαθούσε να καθαρίσει τον εαυτό του με τη προσευχή «φώτισόν μου το σκότος».

Εκεί διαπίστωσε ότι ο άνθρωπος που ζεί μέσα στα πάθη είναι άρρωστος. Οι πράξεις του και οι κινήσεις του ήταν αντίθετες προς τη φυσική ζωή της ψυχής. Η ανθρώπινη φύση όπως δημιουργήθηκε από τον Θεό είναι καλή. Ο Θεός δεν έπλασε κάτι κακό. Άρα τα πάθη δεν ανήκουν στη φύση. Το καλό δεν γεννά κακό. Τα πάθη υπάρχουν μόνο άν γίνονται πράξη. Αν δεν γίνονται πράξη είναι ανύπαρκτα. Η πράξη όμως ανήκει στην έξη, τη συνήθεια του κακού. «Η πτώση δεν είναι οντολογικό πρόβλημα αλλά αυστηρά ανθρωπολογικό».

Όσο ο άνθρωπος είναι αιχμάλωτος στα πάθη είναι αποκομμένος από τη κοινωνία με το Θεό. Αιτίες των παθών θεωρούνται «η αμετρία» και η «παράχρηση».

Αμετρία σημαίνει υπέρβαση του μέτρου. Αν ο άνθρωπος υπερβαίνει το μέτρο στην ικανοποίηση των επιθυμιών του σώματος τότε γίνεται εμπαθής. Κάνοντας π. χ. ο άνθρωπος αμετρία στη λήψη της τροφής, για να ευχαριστήσει τη γεύση, δημιουργεί τα πάθη της γαστριμαργίας, της πολυποσίας και της μέθης.

Παράχρηση είναι η παρά φύση χρήση και μετοχή στα πάθη των δυνάμεων της ψυχής. Και ο γενετήσιο ένστικτο έχει δοθεί από το Θεό και σάν φυσικό είναι ακατηγόρητο. Ωστόσο η παράχρησή του το μεταβάλει σε πονηρό πάθος. Γεννά μια μεγάλη αρρώστια της ψυχής τη φιληδονία, που είναι πηγή όλων των σαρκικών παθών.

Τα πάθη είναι «επιθυμίες απάτης». Η επιθυμία είναι κυρίαρχη ψυχική δύναμη. Βοηθά τον άνθρωπο να ζεί τη φυσική και την πνευματική του ζωή. Είναι καλή ή κακή ανάλογα με τη σχέση της πρός τα αισθητά πράγματα. Αν μας δημιουργεί μια λογική αγάπη προς τα αισθητά (φαγητό, χρήματα) τότε κινείται φυσικά. Αν όμως κινείται στο χώρο της αμετρίας τότε γίνεται «επιθυμία απάτης (μέθη, πλεονεξία, φυλαργυρία) και παν πάθος πονηρόν», γίνεται παρά φύση αγάπη. Η προσκόλληση με την εμπαθή αγάπη στα αισθητά οδηγεί τον άνθρωπο στη λήθη του Θεού.

Μετά την πτώση το σώμα ζητά την πρόσκαιρη ηδονή, που πραγματοποιούν οι αισθήσεις και προκαλούν τα αισθητά πράγματα, αυτό που λέμε «κόσμο». Γι’ αυτό ο Άγιος Γρηγόριος ταυτίζει «τον φιλόκοσμον» με τον «φιλοσώματον». Όποιος θέλει να ικανοποιεί τις σωματικές του επιθυμίες αυξάνει τις επιθυμίες απόκτησης των πραγμάτων του κόσμου.

Στην 33η Ομιλία του λέει: «Πώς δε γίνεται και η πρός τον κόσμο φιλία διά της αγάπης του σώματος, και διά της φιλίας αυτής φυτρώνουν τα πονηρά πάθη και το πλήθος των αμαρτημάτων; Όπως ακριβώς η ψυχή ποθεί μόνη της τη μέλλουσα και μόνιμη ηδονή, έτσι και το σώμα ποθεί την παρούσα και παρερχόμενη· η τέτοια δε ηδονή είναι αισθητή και ενεργείται με τις αισθήσεις μας και κολλά στα αισθητά που είναι ο κόσμος. Γι’ αυτό ο φιλοσώματος είναι φιλόσκοσμος. Ποθώντας λοιπόν χωρίς μέτρο τις κοσμικές ηδονές και επιδιώκοντας κι εκτιμώντας τις λόγω της φιλίας αυτής πρός το σώμα ντύνουμε τους εαυτούς μας με τη πολύμορφη αδιαντροπιά των παθών. Επειδή δηλαδή η κατά κόσμον ηδονή ενεργείται με τις αισθήσεις, αφού οι αισθήσεις μας είναι πολλές και διάφορες, γι’ αυτό, πολλές και διάφορες είναι και οι σχετικές με αυτές ηδονές και τα σχετικά μ’ αυτές πάθη· διότι άλλα είναι τα πάθη της οράσεως, άλλα της ακοής και άλλα της οσφρήσεως, και της αφής πάλι άλλα και άλλα της γεύσεως».

Αυτή η αγάπη πρός τον κόσμο κολλάει το νου του ανθρώπου στα κτίσματα, τον γεμίζει πάθη και αφού τον κάνει «μυριοπαθή» τον χωρίζει από τον απαθή Θεό.

Τα αμαρτωλά πάθη έχουν τη ρίζα τους στη θέληση του ανθρώπου. Το κακό δεν γίνεται άν δεν το θέλει ο άνθρωπος. Μπορεί να υπάρχει το πάθος, αλλά για να γίνει το κακό χρειάζονται και οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Μπορεί να εμποδίζει ο χρόνος ή ο τόπος ή να μην υπάρχουν και τα κατάλληλα πράγματα. Τότε δεν πραγματοποιείται η αμαρτία, μένει «ατέλεστος». Όπως επισημαίνει ο ιερός Πατέρας, χωρίς τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις και συνθήκες για αμαρτία, ούτε ο κλέφτης, ούτε ο ληστής, ούτε ο πόρνος, ούτε ο μοιχός, ούτε ο άρπαγας, ούτε ο πλεονέχτης οδηγούνται μέχρι το τέλος της αμαρτίας.

Τα πάθη ταλαιπωρούν τον άνθρωπο και όταν ακόμη δεν γίνονται πράξη. Και «και μόνον αγαπώμενα και μελετώμενα κατά νουν». Είναι μια εσωτερική καταδυνάστευση. Τα πάθη που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά με την πτώση του ανθρώπου διέστρεψαν τη ψυχή του.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…