Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ

Πίσω από την ομίχλη των σκανδάλων που σκοτεινιάζει αυτές τις μέρες τον ουρανό του Αγίου Όρους βρίσκεται μια ιστορία απλωμένη σε χίλια χρόνια…Και πίσω από τα εκατομμύρια των αμφιλεγόμενων μεταβιβάσεων κρύβονται οι πραγματικοί αμύθητοι και ιστορικοί θησαυροί μιας από τις αρχαιότερες μοναστικές κοινότητες του κόσμου.
Τις ημέρες που ξέσπασε το σκάνδαλο κάποιοι άκουσαν για πρώτη φορά το όνομά του. Σήμερα αρκετοί από αυτούς εξακολουθούν να αναρωτιούνται. Ποιος, αλήθεια, είναι… ο σωστός τρόπος αναγραφής του; Βατοπέδι ή Βατοπαίδι; Στην πραγματικότητα είναι και τα δύο. Η πρώτη ορθογραφική και ετυμολογική του απόδοση αναφέρεται απλά στο «πεδίον των βάτων», λόγω της πυκνής θαμνώδους βλάστησης που περιβάλλει ακόμα και σήμερα τη Μονή. Η δεύτερη όμως είναι απόλυτα ενδεικτική της προαιώνιας παράδοσης, στα θεμέλια της οποίας χτίστηκε το επιβλητικό οικοδόμημα που στέκει εδώ και 1036 ολόκληρα χρόνια στην βορειοανατολική ακτή της αθωνικής χερσονήσου.
Η ιστορία λέει ότι η Μονή Βατοπεδίου ιδρύθηκε το διάστημα μεταξύ του 972 και 985 μ.Χ. από τρεις πλούσιους άρχοντες, τους Αθανάσιο, Νικόλαο και Αντώνιο, μαθητές του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, ο οποίος θεωρείται και θεμελιωτής της Αθωνικής Πολιτείας. Παρ’ όλα αυτά, τα θρυλούμενα δίνουν μια κάπως διαφορετική διάσταση της ιστορίας. Η αρχή για την οικοδόμηση της Μονής σε αυτήν τη συγκεκριμένη τοποθεσία έγινε τον 4ο αιώνα μ.Χ., όταν ο Αρκάδιος, γιός του αυτοκράτορα του βυζαντίου Θεοδοσίου του Μέγα, διασώθηκε ως εκ θαύματος από τη φουρτουνιασμένη θάλασσα που κατάπιε το πλεούμενό του. Ήταν το χέρι της Παναγίας που άρπαξε τον νεαρό άντρα από τα κύματα για να τον προσγειώσει στο μαλακό στρώμα που σχημάτιζαν οι θάμνοι, εξού και η δεύτερη ονομασία του, που προέρχεται από τά «βάτα» και «το παιδί», του Μεγάλου Θεοδοσίου. Οι πρώτοι μοναχοί που εγκαταστάθηκαν εκεί βρήκαν τα ερείπια ενός παλαιού ναού από την εποχή του Μεγάλου Κων/νου, πάνω στα οποία κτίστηκε το μοναστήρι…Άνθρωποι που δεν θεωρούν τους εαυτούς του θρήσκους μπορεί να θεωρήσουν ότι η δεύτερη εννοιολογική προσέγγιση του ονόματος αγγίζει ή και ξεπερνά τα όρια της μυθοπλασίας. Κι όμως, ήταν αυτή η θαυματοποιός κληρονομιά που οικοδόμησε το ουράνιο δέος αλλά και την επίγεια δύναμη για το κοινοβιακό σύστημα που ακούει στο επίσημο όνομα Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπεδίου.

Η ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Χίλια χρόνια ιστορίας δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνουν από περιόδους ακμής και ανυπέρβλητης κυριαρχίας μέχρι μεγάλα διαστήματα περιορισμού της επιρροής της και βαθύτατου ησυχασμού. Σε ολόκληρη τη μακρά διαδρομή της όμως η Μονή Βατοπεδίου δεν χαμήλωσε ούτε εκατοστό από το ένδοξο βάθρο που την τοποθετεί στην κορυφή των συμβόλων της ορθοδοξίας. Τα χρόνια του Βυζαντίου η Μονή γνώρισε ιδιαίτερα δύσκολές στιγμές, κυρίως μετά την πρώτη άλωση της Κων/λης, το 1204 από τους Σταυροφόρους. Στα τέλη του 13ου και στις αρχές του 14ου αιώνα το Βατοπέδι πατήθηκε από Φράγκους και Καταλανούς και λεηλατήθηκε από πειρατές, ενώ τα επόμενα χρόνια γνώρισε τις επιδρομές οθωμανικών φύλων. Ήδη όμως η «Μεγίστη Μονή» είχε καταφέρει να μετατραπεί σε ένα από τα ισχυρότερα φρούρια της πίστης για το Άγιο Όρος.
Σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη της Αθωνικής Πολιτείας που καθιερώθηκε το 1924, η Μονή Βατοπεδίου είναι δεύτερη στην ιεραρχία του Αγίου Όρους. Αυτή η ιεραρχική κατάταξη βρίσκει τις ρίζες της σχεδόν εννιά αιώνες πριν, για την ακρίβεια το 1045, στο Β΄ Τυπικό που εξέδωσε ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Κων/νος ο Μονομάχος. Στον Άθω η ιεραρχία των μοναστηριών βασίζεται κυρίως στην αρχαιότητά τους και η μοναδική μονή που προηγείται του Βατοπεδίου είναι η Μεγίστη Λαύρα, η οποία και κτίστηκε μόλις οκτώ χρόνια νωρίτερα, το 964 μ. Χ. Αυτή η σημαντική του θέση αλλά και οι παραδόσεις που ήθελαν την Παναγία να το περιφρουρεί με τη χάρη της έκαναν πολλούς αυτοκράτορες αλλά και ξακουστούς πλούσιους άρχοντες να γονατίσουν στην αυλή του Βατοπεδίου, χαρίζοντας του την ανυπολόγιστη περιουσία του.
Από όλους τους θησαυρούς της πίστης που φυλάσσονται εκεί σήμερα σίγουρα ο σημαντικότερος είναι η Ζώνη της Παναγίας, η Αγία Ζώνη. Το υπερπολύτιμο κειμήλιο είναι απλά ενα μικρό κομμάτι από σκούρο ύφασμα που σήμερα εκτίθεται σε ένα ασημένιο πλαίσιο. Λέγεται ότι είναι το ύφασμα που επέλεξε η ίδια η Παναγία από τρίχες καμήλας για να το παραδώσει αργότερα στον Απόστολο Θωμά. Η Ζώνη φυλασσόταν στα Ιεροσόλυμα, έπειτα μεταφέρθηκε στην Κων/λη, για να φτάσουμε μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Ιωάννης Καντακουζηνός, που έτρεφε ξεχωριστή αγάπη για το Βατοπέδι, τη δώρησε στη Μονή. Πρόκειται για το μοναδικό κειμήλιο από την επίγεια ζωή της Παναγίας και τα χρόνια που ακολούθησαν η Ζώνη προσέλκυσε δεκάδες χιλιάδες προσκυνητές και ακόμα περισσότερο πλούτο στο Βατοπέδι.
Ενας από τους πλέον περίφημους επισκέπτες της ήταν ο Σέρβος άρχοντας Στέφανος Δουσάν, που έκανε πολλές δωρεές, οι οποίες βοήθησαν ώστε η κυριαρχία του Βατοπεδίου να απλωθεί στο Άγιον Όρος, καθώς σταδιακά στην κατοχή της Μονής περιήλθαν αλλά μικρότερα μοναστήρια και σκήτες.

ΤΟ ΒΑΤΟΠΕΔΙ ΣΗΜΕΡΑ

Από το 12ο μέχρι το 15ο αιώνα τα κελιά του Βατοπεδίου φιλοξένησαν μερικές από τις σημαντικότερες μορφές της ορθοδοξίας, όπως οι εθναρχικές μορφές του σερβικού λαού, οι Άγιοι Σάββας και Συμεών ή αποκαλούμενος Φωτιστής των Ρώσων, Άγιος Μάξιμος ο Γραικός. Όλοι αυτοί και η κληρονομιά που άφησαν βοήθησαν ώστε σε έναν από τους εξωτερικούς πύργους της Μονής σήμερα να έχει δημιουργηθεί μία από τις πολυτιμότερες βιβλιοθήκες του κόσμου. Στο αρχείο του Βατοπεδίου φυλάσσονται γύρω στα 310.000 έντυπα, από τα οποία ξεχωρίζουν πάνω από 2000 αρχέτυπα χειρόγραφα, που το 1/3 είναι γραμμένα σε περγαμηνές. Μιλάμε για ένα πραγματικό μουσείο γνώσης που παραμένει κρυμμένο στα σπλάχνα της Μονής, μακριά από το βλέμμα της ανθρωπότητας. Παράλληλα, στη Μονή φυλάσσεται και ο «Ίασπις», ένα θαυματουργό δισκοπότηρο, δωρεά του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, το οποίο λέγεται ότι μετατρέπει το νερό σε θαυματουργό γαλάκτωμα. Θαυματουργές ιδιότητες, ωστόσο, αποδίδονται και σε πέντε ακόμα εικόνες της Παναγίας που βρίσκονται σήμερα στη Μονή.
Πρίν εκραγεί το υφαίστειο της σκανδαλολογίας, η σημερινή εποχή ήταν μία από τις πλέον ακμάζουσες στην ιστορία της Μονής Βατοπεδίου. Λέγεται ότι σε όλα τα μοναστήρια του Όρους, όπως και στο Βατοπέδι φυλάσσονται αναρίθμητες ράβδοι χρυσού, παρ’ όλα αυτά η παλαιά αρχιτεκτονική αίγλη της Μονής αναδείχθηκε μόλις πρόσφατα από τα χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δόθηκαν για την ανοικοδόμηση των εκπληκτικών κτισμάτων του Άθω. Το χωμάτινο προαύλιο του Βατοπεδίου έχει πλακοστρωθεί, ενώ εργασίες αναστήλωσης γίνονται στο κεντρικό καμπαναριό και στο πορφυρούν χρώματος Καθολικό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου που βρίσκονται στο κέντρο της Μονής.
Ουσιαστικά, η νέα περίοδος άνθησης ήλθε σταδιακά από τη δεκαετία του 1980, καθώς τις προηγούμενες δεκαετίες του 20ου αιώνα είχε προηγηθεί η εποχή της εγκατάλειψης, με μόνο λίγους γέροντες μοναχούς να παραμένουν εκεί. Οι Βατοπεδινοί μοναχοί σήμερα ξεπερνούν τους 100, με τη μεγάλη πλειοψηφία να προέρχεται από την Κύπρο.
Η νέα περίοδος της ακμής όμως είναι εμφανής στον επισκέπτη όχι μόνο από τις εργασίες αναστήλωσης ή τον πληθυσμό των μοναχών. Και η ιστορία συνεχίζεται…

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΝΤΗΣ

( Περιοδικό Down Town, Εφημ. ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, Κύπρου σ. 60, 61,62,64).