Κτήση και Χρήση στην Εκκλησία

Με αφορμή όσα λέγονται και συζητούνται αυτήν την περίοδο με το δήθεν σκάνδαλο της Μονής Βατοπαιδίου , θεωρώ απαραίτητη , για την κατατόπιση του λαού, μια σύντομη αναδρομή σχετικά με την κτήση και χρήση αγαθών από την Εκκλησία
Ο Χριστός και οι Απόστολοι , προσωπικά ,ήσαν ακτήμονες. Όμως ως ομάδα και κοινότητα είχαν και χρησιμοποιούσαν χρήματα . Το κοινό ταμείο το διαχειριζόταν ο Ιούδας. ( Ιω. 12,6 . Ιω. 13,29. Λουκ. 22,35 )
Μετά την Πεντηκοστή οι Απόστολοι συνέχισαν τον αυτό τρόπο ζωής.
Στην πρωτοχριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων, οι χριστιανοί εφάρμοζαν την κοινοκτημοσύνη, « όλα τα είχαν κοινά » . (Πράξ. 4,32). Το κοινό ταμείο το διαχειρίζονταν οι Απόστολοι. « Γιατί όσοι είχαν χωράφια ή σπίτια τα πουλούσαν και έφερναν το αντίτιμο αυτών που πουλούσαν και το έθεταν στη διάθεση των Αποστόλων.»(Πράξ. 34-35) .
Όταν δε αυξήθηκαν οι χριστιανοί και οι Απόστολοι δεν μπορούσαν να ασχολούνται και με το κήρυγμα και με τη διαχείριση των υλικών αγαθών , ζήτησαν από τους χριστιανούς να εκλέξουν επτά διακόνους στους οποίους ανέθεσαν το έργο αυτό. Ο Απόστολος Παύλος, εξάλλου ,οργάνωνε «λογίες» , εράνους δηλαδή, για την αντιμετώπιση διαφόρων αντίξοων καταστάσεων στην Εκκλησία.
Αργότερα , μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων, οι εκκλησιαστικές κοινότητες είχαν το δικαίωμα να δέχονται κληροδοτήματα,… να έχουν δηλαδή δική τους ακίνητη και κινητή περιουσία. Αυτήν την περιουσία την χρησιμοποιούσαν για ανέγερση και συντήρηση ναών καθώς και για την φιλανθρωπία.
Διαβάζοντας συναξάρια και άλλα ασκητικά κείμενα , διαπιστώνουμε ότι οι μοναχοί με την χειρωνακτική τους εργασία αλλά και με δωρεές εξοικονομούσαν κάποια χρήματα όχι μόνο για τη συντήρησή τους αλλά και για την άσκηση φιλανθρωπίας
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο άγιος Παχώμιος έγινε χριστιανός και μοναχός, όταν, όντας ειδωλολάτρης, συνελήφθη αιχμάλωτος σε κάποιο πόλεμο και τον ελευθέρωσαν κάποιοι ,άγνωστοί του, μοναχοί, πληρώνοντας λύτρα. Βλέπουμε δηλαδή ότι οι μοναχοί είχαν χρήματα, ποσά όχι ευκαταφρόνητα, αφού μπορούσαν να ελευθερώνουν αιχμαλώτους.
Άλλοτε , όταν οι μοναχοί μάθαιναν ότι σε κάποια περιοχή συνέβαινε λιμός ή σεισμός , έστελναν καραβιές τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.
Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας είχαν αναπτύξει τεράστιο φιλανθρωπικό έργο. Πώς γινόταν το τεράστιο αυτό έργο ; Φυσικά με χρήματα, τα οποία προέρχονταν από τις δικές τους περιουσίες. Με χρήματα επίσης που προέρχονταν από δωρεές , κληροδοτήματα και εράνους. Περνούσε από τα χέρια τους πακτωλός χρημάτων. Ποτέ δεν διανοήθηκαν να κρατήσουν το παραμικρό. Ένας λόγος εξάλλου για τον οποίο ο Μέγας Κωνσταντίνος στράφηκε προς τους χριστιανούς ήταν η διαπίστωση πως η Εκκλησία δημιουργούσε ανιδιοτελείς πολίτες. Ο πονοκέφαλος, νομίζω, κάθε συνειδητού ηγέτη σε υψηλό ή χαμηλό επίπεδο είναι η ανεύρεση ανιδιοτελών συνεργατών. Διαβάζοντας τον βίο του αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος, Πατριάρχου Αλεξανδρείας, όπως τον έγραψε ο άγιος Λεόντιος, επίσκοπος Νεαπόλεως Κύπρου, διαπιστώνουμε πως ο Άγιος είχε οργανώσει ένα τεράστιο φιλανθρωπικό έργο. Με τους συνεργάτες του διαχειριζόταν αμύθητα ποσά. Είχε ιδρύσει νοσοκομείο, λοχοκομείο (μαιευτήριο). Είχε δημιουργήσει ολόκληρο στόλο με πλοία, για να μεταφέρονται οι ελεημοσύνες του σε διάφορες περιοχές αλλά και για να εργάζονται τόσοι άνθρωποι. Βλέπουμε δηλαδή ότι είχε δημιουργήσει εργασιακές σχέσεις, αφού το Πατριαρχείο πλήρωνε όσους εργάζονταν στα νοσοκομεία και τα πλοία. Σήμερα θα τον κατηγορούσαν για εφοπλιστή.
Ο ιερός Χρυσόστομος επίσης είχε αναπτύξει τεράστιο φιλανθρωπικό έργο. Χιλιάδες άνθρωποι, οκτώ χιλιάδες κατά κάποιους ιστορικούς, στην Κωνσταντινούπολη, έτρωγαν κάθε μέρα.
Τί σκάνδαλο θα δημιουργούσε σήμερα η προσφορά της μεγάλης περιουσίας της αγίας Ολυμπιάδος στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και η ένταξή της στις τάξεις των διακονισσών ; Γεγονός που και τότε έβαλε τον ιερό Χρυσόστομο στο στόχαστρο του πανίσχυρου Πρωθυπουργού Ευτρόπιου, αφού δεν κατάφερε με νομικίστικα μέσα να βάλει στο χέρι την περιουσία της πλούσιας χήρας. Την κατάφερε, την έκανε καλόγρια και της έφαγε την περιουσία ο Αρχιεπίσκοπος, αυτό θα ήταν η κατηγορία και το σκάνδαλο. Το πρότυπο νοσοκομείο στην Κωνσταντινούπολη, το Πανεπιστημιακό θα λέγαμε εμείς σήμερα, λειτουργούσε στην Μονή Παντοκράτορος, σώζεται μάλιστα και το Καταστατικό του. Αφού σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο έργο των μοναχών είναι το νοσοκομείν , το ξενοτροφείν, το γηροκομείν, το ορφανοτροφείν. Αν η Μονή δεν ήταν εφοδιασμένη με περιουσία, πώς θα λειτουργούσε το νοσοκομείο ;
Στο θαυμάσιο βιβλίο της Διονυσίας Παπαχρυσάνθου, Ο Αθωνικός Μοναχισμός, Αρχές και Οργάνωση ( Έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004) αναφέρονται τα εξής για τον ιδρυτή του αγιορείτικου κοινοβιακού τρόπου ζωής, τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη:
« Ανάμεσα στα 964 και 972 η Λαύρα ήταν το μόνο σημαντικό ίδρυμα του Άθω, σε αριθμό μοναχών όπως και σε περιουσία. Και προς αυτήν στρέφονταν οι νέοι μοναχοί, οι επισκέπτες και οι δωρητές. Η συρροή μοναχών και δωρεών της επέτρεψαν να κατασκευάσει σε σύντομο διάστημα ένα λιμάνι, το ξενοδοχείο, το νοσοκομείο και μώλους. Η Λαύρα παρουσίαζε αυτόν τον καιρό περισσότερο το θέαμα ενός απέραντου εργοταξίου παρά ενός μοναστηριού στην Αθωνική έρημο. Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί ότι οι μοναχοί της Λαύρας ξεπέρασαν γρήγορα τους ογδόντα, αριθμό που είχε ορίσει ο Νικηφόρος (Φωκάς, αυτοκράτορας του Βυζαντίου) το 964, και πώς, όταν ο Αθανάσιος στο τυπικό του ανεβάζει το όριο στους εκατόν είκοσι, δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να νομιμοποιεί μια κατάσταση που ήδη υπήρχε. Για τις οικοδομές του ο Αθανάσιος είχε ανάγκη από εκτάσεις, και είναι αναμφίβολο πως τα εδάφη, που από τον Αντιάθω ως το ακρωτήριο των Αποθηκών όριζαν τον Λαυριωτικό χώρο στα 972-975, δεν συμπεριλαμβάνοντα στα όρια του κελλιού που ο Πρώτος είχε παραχωρήσει στον Αθανάσιο στα 959-960. Του τα παραχώρησαν αργότερα, και μάλλον τμηματικά, και νιώθοντας υποχρεωμένοι, είτε επειδή ο Αθανάσιος πέτυχε την αύξηση της βασιλικής επιχορήγησης για τον Άθω και την ανακαίνιση της Εκκλησίας των Καρεών είτε γιατί ήξεραν ότι είχε την υποστήριξη της ανωτάτης αρχής. …»
Όλοι γνωρίζουμε την Αγία Φιλοθέη την Αθηναία . Όλοι γνωρίζουμε για τη τεράστια δράση της Μονής της στην Αθήνα. Σχολείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, σχολές υφαντικής, πλεκτικής ,κεντήματος , κοπτικής και ραπτικής . Εξαγορά αιχμαλώτων, δούλων, φιλανθρωπία χωρίς διακρίσεις σε Ρωμιούς και Τούρκους. Πώς γίνονταν όλα αυτά ; Φυσικά με την τεράστια περιουσία της Μονής. Σ’ όλη την Αττική είχε κτήματα, μέχρι και στα νησιά Κέα και Άνδρο είχε μετόχια. Η περιουσία αυτή προερχόταν από την πατρική της οικογένεια, τον σύζυγό της και δωρεές χριστιανών. Είχε κατορθώσει επίσης η Αγία να επιτύχει σημαντική ετήσια οικονομική επιχορήγηση από την Βενετία. Και όμως, μολονότι επιτελούσε ένα τόσο σπουδαίο έργο, βρίσκονταν άνθρωποι Έλληνες, οι οποίοι την έσερναν στα τούρκικα δικαστήρια, για να καταπατήσουν την περιουσία της Μονής. Ακόμα και με τον ιδρυτή της Μονής Πεντέλης, άγιο Τιμόθεο, Επίσκοπο Ευρίπου, βρέθηκε σε αντιπαράθεση για το θέμα αυτό. Τόσος σάλος είχε δημιουργηθεί , ώστε το Οικουμενικό Πατριαρχείο έστειλε ανώτατο αξιωματούχο του για να διερευνήσει επί τόπου την υπόθεση, η οποία φυσικά κατέληξε υπέρ της Αγίας. Διαβάστε το βιβλίο του Δημήτρη Φερούση, Φιλοθέη Μπενιζέλου, η Αθηνιώτισσα.
Όπως αναφέρει ο Μακρυγιάννης, στα Απομνημονεύματά του, μεγάλη ήταν η προσφορά των Μονών στον αγώνα του 1821. Δυστυχώς με τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους το Οθωνικό καθεστώς, οι Βαυαροί και κάποιοι Γραικύλοι συνεργάτες τους, φορείς του Προτεσταντικού πνεύματος, συμπεριφέρθηκαν με τρόπο εχθρικότατο προς την Εκκλησία και ιδιαίτερα τα μοναστήρια. Έκλεισαν τα περισσότερα και δήμευσαν την περιουσία τους, για να μην είναι η Εκκλησία οικονομικά αυτοδύναμη και για να μην έχει επιρροή στον λαό. Άλλαξαν το ήθος του λαού, δημιουργώντας ένα αντιεκκλησιαστικό, αντικληρικό και αντιμοναχικό φρόνημα. Και η κατάσταση συνεχίζεται. Επαναλαμβάνονται κατά καιρούς τα ίδια και τα ίδια.
Τί έκανε η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου και κατασυκοφαντείται ; Δεν ακολούθησε την παράδοση του ορθόδοξου μοναχισμού και μάλιστα του αγιορείτικου; Δεν ήταν μήπως συνεπής προς τη δική της χιλιόχρονη παράδοση ;
Η Μονή Βατοπαιδίου όπως φαίνεται ιστορικά ήταν ευλογημένη από την θεία Πρόνοια να επιτελεί διπλό ρόλο, να βιώνει τον ησυχασμό και να προσφέρει ιεραποστολικό έργο όχι μόνο εντός της ελληνικής επικράτειας, αλλά και εκτός αυτής.
Μεγάλη υπήρξε η προσφορά της Μονής Βατοπαιδίου ώστε να καθίσταται όντως μεγίστη. ΄Έχουν γραφεί και από άλλους και θα γράφονται συνεχώς. Τί να πρωτοθυμηθούμε ; Πως ο μέγας θεολόγος και φωστήρ της Εκκλησίας Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς είναι πνευματικό ανάστημα της Μονής Βατοπαιδίου ; Ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός , αναμορφωτής της Εκκλησίας της Ρωσσίας είναι και αυτός αδελφός της Μονής Βατοπαιδίου ; Πως ο Άγιος Ιωσήφ μ μητροπολίτης Τιμισουάρας Ρουμανίας, ο Άγιος Μακάριος Μακρής, ηγούμενος της Μονής Παντοκράτορος της Κωνσταντινουπόλεως και δόκιμος εκκλησιαστικός συγγραφέας ; Τόσοι και τόσοι άλλοι βατοπαιδινοί άγιοι, οι οποίοι έζησαν και έδρασαν εντός και εκτός της Μονής .
Να αναφέρουμε την προσφορά της στην Παιδεία ; Η Μονή συνέλαβε την ιδέα της ίδρυσης εκ θεμελίων και της λειτουργίας της Αθωνιάδας Σχολής , η οποία υπήρξε το Πανεπιστήμιο των Βαλκανίων. Εκεί δίδαξαν σπουδαίοι διδάσκαλοι, λειτούργησε σπουδαία βιβλιοθήκη, σπούδασαν και αποφοίτησαν σπουδαίες προσωπικότητες, Διδάσκαλοι του Γένους κατά την Τουρκοκρατία, όπως ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Ρήγας Φεραίος και ο Άγιος Αθανάσιος ο Πάριος. Και όλα αυτά με έξοδα της Μονής. Δυστυχώς η Σχολή καταστράφηκε με τις ραδιουργίες των Ευρωπαίων , για να μην έχει επιρροή ο Ελληνισμός στα Βαλκάνια. Όχι μόνο η Αθωνιάδα ιδρύθηκε από την Μονή Βατοπαιδίου αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του υπόδουλου Ελληνισμού ιδρύθηκαν και επιδοτήθηκαν σχολεία. Όπως η Μεγάλη του Γένους Σχολή, η Θεολογική σχολή της Χάλκης, το Παγκύπριο γυμνάσιο στην Λευκωσία, η Γεωργική Σχολή της Δράμας, η Σχολή των Γλωσσών στην Κωνσταντινούπολη καθώς και το Εθνικό Πανεπιστήμιο των Αθηνών , μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους.
Μεγάλη υπήρξε η πνευματική και οικονομική προσφορά της Μονής μέσω των μετοχίων της, πολλά από τα οποία σώζονται ως ναοί και μονές μέχρι σήμερα , σ’ όλες τις χώρες της Βαλκανικής και στη Ρωσσία.
Δεν μπορούσε λοιπόν και ο σημερινός ηγούμενος να μην ακολουθήσει την παράδοση των προκατόχων του. Από πού να αρχίσουμε ; Απελευθέρωσε κρατουμένους για οικονομικούς λόγους. Ενίσχυσε οικονομικά οικογένειες. Στήριξε οικονομικά φοιτητές, όχι μόνο Έλληνες αλλά και ξένους. Πολλοί απ’ αυτούς σπουδάζουν Θεολογία στην Ελλάδα και επιστρέφουν στις πατρίδες τους, είτε σαν λαϊκοί είτε σαν κληρικοί ή και μοναχοί, στελέχη πλέον των τοπικών τους Εκκλησιών. Ενίσχυσε οικονομικά και πνευματικά τις ορθόδοξες Εκκλησίες της Βαλκανικής, της Ρωσσίας και άλλες ορθόδοξες Εκκλησίες του εξωτερικού. Επίσης κατά ένα μεγάλο ποσοστό η λειτουργία της σημερινής Αθωνιάδος στις Καρυές οφείλεται στην Μονή Βατοπαιδίου.
Εκδόσεις βιβλίων πολλών σπουδαίων ορθοδόξων συγγραφέων, συγχρόνων και παλαιοτέρων. Πρέπει να τονίσουμε την μεγάλη συμβολή της Μονής στη βυζαντινή μουσική με την έκδοση τόσο θεωρητικών αλλά και μουσικών βιβλίων, τα οποία αποτελούν μια ολόκληρη μουσική βιβλιοθήκη. Την επιτυχή οργάνωση Συνεδρίων στην Αθήνα και αλλού, με τη συμμετοχή σπουδαιοτάτων προσωπικοτήτων απ’ όλο τον ορθόδοξο κόσμο.
Να αναφέρουμε την ανακαίνιση των κτιρίων τόσο της Μονής όσο των εξαρτημάτων της ; Τη συντήρηση των τοιχογραφιών, των φορητών εικόνων και των άλλων κειμηλίων, την έκθεσή τους και τη διαφύλαξή τους σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους ; Πρέπει δε να τονίσουμε πως όλες αυτές οι εργασίες γίνονται από ειδικευμένους εργάτες και συντηρητές , διότι , όπως θα ξέρετε, υπάρχουν περιορισμοί στις εργασίες αυτές. Αποκλειστικά χρήση πέτρας στην τοιχοποιία, ξύλου , κεραμιδιών και πλακών στις σκεπές και διάφορα άλλα υλικά που μεταφέρονται με ειδικά ναυλωμένα καράβια, πράγμα το οποίο ανεβάζει το κόστος. Τώρα η Μονή με τον οικονομικό της αποκλεισμό αναγκάστηκε να διακόψει τις εργασίες αυτές και να απολύσει εργαζομένους. Άραγε θα τους εργοδοτήσουν οι κατήγοροι της Μονής , οι οποίοι κόπτονται για τα δίκαια των εργαζομένων ; Δεν σκέπτονται ότι συν τοις άλλοις εκατόν πενήντα οικογένειες έμειναν χωρίς εισόδημα ;
Αφήνω την φιλοξενία και την πνευματική βοήθεια των επισκεπτών. Πόσες φορές η τράπεζα, η οποία χωράει διακόσια πενήντα περίπου άτομα, στρώθηκε δυο και τρεις φορές ;
Ο στόχος βέβαια των συκοφαντών του Καθηγουμένου της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου Γέροντος Εφραίμ είναι άλλος : Πώς ο κληρικός δεν θα έχει λόγο στη ζωή του Νεοέλληνα .. Πώς ο Αγιορείτικος μοναχισμός θα πάψει να έχει επιρροή στην οικουμένη. Πώς η Ορθόδοξη Εκκλησία θα πάψει να έχει επίδραση σ’ ολόκληρο τον κόσμο.
Ας μη μας φαίνεται παράξενο, η συκοφαντία και οι διαβολές ακολουθούν όλες τις μεγάλες προσωπικότητες , όπως η σκιά το σώμα. Όλοι οι άγιοι πέρασαν και από τον πειρασμό της συκοφαντίας. Ας θυμηθούμε τον δημοφιλή Άγιο της εποχής μας , τον Άγιο Νεκτάριο. Διώχτηκε συκοφαντημένος, τιμωρημένος από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Ακόμα και στην Αίγινα , γέροντα πιά, τον ακολουθούσε η συκοφαντία. Η Αστυνομία πήγαινε στο Μοναστήρι και έψαχνε στο πηγάδι να βρει τα μωρά που έκανε τάχα με τις μοναχές και τα έριχναν εκεί για να τα εξαφανίσουν, όπως τον συκοφαντούσαν !
Κι αν ακόμη αποδεικνυόταν ενοχή του Πανοσιολογιωτάτου Καθηγουμένου, ξέρετε πώς θα έμοιαζε ; Με την τακτική των επιδρομέων του Μεσαίωνα, να κρεμάνε δυο τρεις τυχαία για να φοβούνται οι υπόλοιποι.
Με τη μόνη διαφορά πως εδώ δεν είναι τυχαία, ξέρουν πολύ καλά τί κάνουν, χτυπάνε την κεφαλή.

Παναγιώτης Κουής . Θεολόγος καθηγητής.