Εφραίμ: αθώος ή ένοχος;

Ο ΠΡΩΗΝ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ,
Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΙΛΑ ΣΤΗΝ «ΑΠΟΨΗ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΠΑΡΑΚΜΗ

Εφραίμ: αθώος ή ένοχος;

Τα χρυσόβουλλα, τα οικοδομικά έργα και το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου

Γιάννης Συμεωνίδης

Ο Εφραίμ είναι αθώος ή ένοχος; Απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα δώσει η ελληνική, ίσως και η ευρωπαϊκή, Δικαιοσύνη. Η «Α» σήμερα φιλοξενεί τη γνώμη ενός ανθρώπου που γνωρίζει πολλά, όχι μόνο για το συγκεκριμένο μοναστήρι, αλλά για το σύνολο του Αγίου Όρους.
Πρόκειται για τον πρώην διοικητή (στις αρχές της δεκαετίας του ’90) της Αθωνικής Πολιτείας και επίκουρο καθηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Νίκο Παπαδημητρίου, ο οποίος γνώρισε τον γέροντα Εφραίμ, το 1989, την ημέρα της επανακοινοβιοποίησης της Μονής, παρόντος και του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, τότε μητροπολίτη Δημητριάδος. Σύμφωνα με τον κ. Παπαδημητρίου, ο Εφραίμ. ο οποίος υπήρξε πνευματικό παιδί του γέροντα Ιωσήφ (ο οποίος ήταν, με τη σειρά του, πνευματικό παιδί του αγίου γέροντα Ιωσήφ του Ησυχαστή) γαλουχήθηκε σε ένα ασκητικό περιβάλλον, πολύ απαιτητικό, αλλά γεμάτο αγάπη.
«Δεν είμαι άξιος και σε καμιά περίπτωση αρμόδιος για να τον κρίνω. Βλέπω και ακούω καθημερινά ότι βάλλεται πανταχόθεν για το καλογερικά αυτονόητο, την προστασία της περιουσίας της μετάνοιάς του και συνειρμικά πάει ο νούς μου στον άγιο Παΐσιο, ο οποίος μου έλεγε ότι “τα καρποφόρα δένδρα πετροβολούν”. Είμαι βέβαιος ότι μετά από αυτόν τον άδικο λιθοβολισμό θα βγεί πιο δυνατός. Ο Εφραίμ αναδείχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό πατέρα, γέροντα σήμερα της μεγαλύτερης αδελφότητας του Αγίου Όρους, με πολύπλευρο φιλανθρωπικό έργο, που κανείς ποτέ δεν προβάλλει. Το Άγιον Όρος και ο μοναχισμός γενικότερα άρχισαν σιγά-σιγά να μπαίνουν στο στόχαστρο μιας κοινωνίας που βρίσκεται, κατά τη γνώμη πολλών, σε ηθική παρακμή», σημειώνει ο κ. Παπαδημητρίου.

«Εντελώς άδικη κριτική»

Σε αυτό το πλαίσιο, ο πρώην διοικητής του Αγίου Όρους θεωρεί εντελώς άδικη την κριτική που δέχεται το Βατοπέδι, προσθέτοντας πως η υπόθεση έχει δύο διαστάσεις, τη νομική και την ηθική. Όσον αφορά την πρώτη, τονίζει ότι τα χρυσόβουλλα αποτελούν την πολιτειακής προέλευσης νομιμοποιητική βάση εκατοντάδων παραχωρήσεων. Είναι τα επισημότερα έγγραφα του ελληνικού μεσαίωνα, τα οποία, όταν πρόκειται για δωρεές, συνιστούν, κατά τον ίδιο, παράγωγο τρόπο κτήσης κυριότητας.
Οι αγιορείτικες, μάλιστα, μονές, κατά τον κ. Παπαδημητρίου, διατήρησαν όλη αυτή την περιουσία σχεδόν ανέπαφη και κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας, γιατί το Άγιον Όρος δήλωσε εκούσια υποταγή στον Μουράτ Β΄, το 1423/24, στην Αδριανούπολη. Ο ίδιος στηρίζει την άποψή του και σε δύο σχετικά βιβλία: εκείνο του καθηγητή Ιωάννη Κονιδάρη, “Το δίκαιον της μοναστηριακής περιουσίας από του 9ου μέχρι και του 12ου αιώνος”, καθώς και σε εκείνο του δικαστή Γιώργου Αποστολάκη “Οι αυτοκρατορικές δωρεές στην Ιερά Μονή Πάτμου και η νομική αξία των χρυσόβουλλων λόγων”, όπου μάλιστα εξετάζεται ad hoc η υπόθεση του Πόρτο-Λάγος.
Όσο για την ηθική διάσταση του ζητήματος, ο κ. Παπαδημητρίου σημειώνει πως αντιμετωπίζεται αποσπασματικά και όχι σφαιρικά, όπως θα έπρεπε. «Δεν έγινε ποτέ λόγος για την τεράστια περιουσία της Μονής, την αποκτηθείσα στη διάρκεια της υπερχιλιετούς ιστορίας της, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Όπως, επίσης, πόση από αυτή πήρε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ελληνικό κράτος αντί πινακίου φακής. Δεν είναι εύκολο, ούτε σωστό, να επιχειρείται από μας τους κοσμικούς η εξήγηση θεμάτων των μοναχών, γιατί η ζωή τους είναι εντελώς διαφορετική. Συνεπώς, οι διάφοροι χαρακτηρισμοί που ακούγονται ή γράφονται είναι τουλάχιστον ατυχείς. Έτσι, π.χ. εμφανίζονται φιλοχρήματοι και ιδιοτελείς, γεγονός αναληθές. Έχοντας δώσει τη μοναχική τους επαγγελία για υπακοή, ακτημοσύνη και γενετήσια εγκράτεια, τις οποίες, στη συντριπτική τους πλειονότητα, τηρούν απαρέγκλιτα, αγωνίζονται για τη διαφύλαξη της περιουσίας της Μονής, πιστεύοντας ότι “τα τω Θεώ άπαξ αφιερωθέντα, ανεκποίητα είναι δεί”. Σε μια ωραία επιγραφή κάποιου αθωνικού κελλιού αναγράφεται: “Ω κελλίον κελλίον, σήμερον εμού, αύριον ετέρου και μηδέποτέ  τινος”», λέει ο κ. Παπαδημητρίου.

«Αποσιώπηση»

Ο ίδιος, εξάλλου, κάνει λόγο για αποσιώπηση, όχι μόνο του πνευματικού έργου της μονής Βατοπεδίου, αλλά και των οικοδομικών έργων που έγιναν μετά το 1989, όπως αναπαλαιώσεις και συντηρήσεις. Κατά τον κ. Παπαδημητρίου, μόνο τα κτίρια εντός των τειχών είναι περίπου 45.000 τετραγωνικά μέτρα, την ώρα που η αδελφότητα χρειάζεται να καλύπτει τις ανάγκες περισσότερων από 100 μοναχών, νέων σε ηλικία και μορφωμένων.
Απαντώντας, επίσης, στο ερώτημά μας για το κατά πόσο εκτιμά πως υπάρχουν ευθύνες πολιτικών προσώπων, ο πρώην διοικητής του Αγίου Όρους διευκρινίζει πως, για το συγκεκριμένο θέμα τουλάχιστον, δεν ξεχωρίζει τους ανθρώπους σε πολιτικούς, κρατικούς λειτουργούς ή απλούς ιδιώτες: «Ποιος έλληνας ορθόδοξος χριστιανός δεν θα υπέγραφε κάτι ευνοϊκό για ένα μοναστήρι, που εκτός από εργαστήρι αρετής, είναι αποδεδειγμένα ο καλύτερος φύλακας της όποιας περιουσίας έχει; Γιατί πρέπει όλες οι ανθρώπινες πράξεις να αντιμετωπίζονται με καχυποψία και να είναι οπωσδήποτε αντικείμενο ύποπτης συναλλαγής; Μήπως αυτή η λογική οδηγήσει τελικά σε απραξία;» αναρωτιέται ο κ. Παπαδημητρίου.
Όσο για το αν, κατά τη γνώμη του, ζημιώθηκε το ελληνικό Δημόσιο από τις ανταλλαγές ακινήτων με το Βατοπέδι, διατείνεται πως οι μονές του Αγίου Όρους έχουν νομική προσωπικότητα δημοσίου δικαίου, αφού στο πλαίσιο της αυτοδιοίκησής τους, τους έχουν εκχωρηθεί αρμοδιότητες που ανήκουν στον χώρο άσκησης δημόσιας εξουσίας: «Επομένως, ίσως υπήρχε η αίσθηση από μέρους των αρμοδίων ότι τα χρήματα βγήκαν από τη μία τσέπη για να μπουν στην άλλη», καταλήγει ο κ. Παπαδημητρίου.
Σάββατο 11 Οκτωβρίου 2008